Van ’t Lindenhoutmuseum – Interview met museumdirecteur Esther Bánki

In het voormalige dorp Neerbosch verschuilt zich een bijzondere geschiedenis. In een klein kerkje bevindt zich daar een museum met een groot verhaal. Het Van ’t Lindenhoutmuseum, dat sinds 2015 in ‘de wezenkapel van Neerbosch’ ondergebracht is, vertelt het verhaal van duizenden kinderen die door allerlei omstandigheden een korte of lange tijd niet bij hun ouders konden wonen.  

Aan de hand van duizenden dossiers, honderden objecten en prachtige foto’s en afbeeldingen geeft het museum een uniek kijkje in de opvang van wezen en de ontwikkeling van de jeugdzorg in Nederland vanaf 1863. Esther Bánki, de museumdirecteur van Van ’t Lindenhoutmuseum, vertelt ons wat dit museum de moeite waard maakt om te bezoeken.  

^{Esther Bánki}

De geschiedenis van het museum 

In de 19e eeuw is het slecht gesteld met de zorg voor wezen en verwaarloosde kinderen in Nederland. De jonge Jan van ‘t Lindenhout, rondreizend bijbelverkoper en evangelist, besluit iets aan de ellende te doen. Als 27-jarige opent hij in 1863 met steun van welgestelde vrienden een weeshuis in een oude herberg in Nijmegen. “Zijn intentie was het verbeteren van de erbarmelijke omstandigheden waarin weeskinderen moesten leven,” verklaart Esther. In 1866 schenken goedhartige boeren uit Neerbosch een stuk grond voor het bouwen van een groter weeshuis, en zo ontstaat langzaam maar zeker het kinderdorp Neerbosch waar in 1893 bijna 1000 kinderen wonen en werken. “Alles was zelfvoorzienend: er was een bakker, tuinderijen, koeien, aardappels die werden gegeten werden zelf verbouwd. De mensen die hier werkten, woonden op het terrein,” vertelt Esther. “Het was de grootste weesinrichting in Nederland.” 

Museum en herinneringscentrum 

De rijke geschiedenis van het kinderdorp Neerbosch wordt in het museum tentoongesteld als een open depot. Bezoekers kunnen in één oogopslag de historische tijdlijn zien en erdoorheen lopen. Het museum zelf is een historisch object dat dateert uit 1882 en als protestants-christelijke kerk gebruikt werd.  

Het zal ook niet lang meer duren totdat bezoekers de uitgebreide fotocollectie kunnen bewonderen. Zo zullen zelfs een aantal foto’s te zien zijn die zijn gemaakt door de befaamde fotograaf Wilhelm Ivens, de grootvader van filmmaker Joris Ivens. “Met de collectie zijn we voortdurend bezig geweest. We proberen dat nu zo compleet mogelijk te maken.” Kortom kun je je ogen uitkijken in deze kleine maar fijne ruimte.  

Groot archief 

Het museum heeft bovendien ook nog een goed onderhouden archief. “Het archief is bedoeld voor onderzoek,” vertelt Esther, “maar ook voor de mensen die hier gewoond hebben.” Er zijn nog zo’n 7.500 dossiers van de 20.000 kinderen die hier in totaal gewoond hebben. De wezen komen ook regelmatig terug naar het museum om hun jeugd te herleven. “Die zijn vaak op zoek naar hun verleden en wie ze zijn, naar hun identiteit. Ze willen hun dossier inkijken, en maken een afspraak zodat ze dat in kunnen zien” vertelt Esther. In zo’n dossier kan allerlei informatie teruggevonden worden: “Soms schoolrapporten of andere rapporten, soms alleen gegevens van de tandarts. Of het hele familieverhaal met brieven die ouders aan hun kind schreven. Ook kunnen ze zien bij welke werkplaats ze hebben gezeten, wat ze hier gedaan hebben.”  

Van ’t Lindenhoutmuseum en de actualiteit  

Een belangrijk aspect van het museum is volgens Esther dat het ook verbonden blijft met de actualiteit. Het doel, iets voor kinderen betekenen, moet niet verloren raken. Daarom zet het museum zich niet alleen in voor voormalig wezen of geïnteresseerde bezoekers, maar worden ook schoolklassen en kinderen van alle leeftijden van harte uitgenodigd om een bezoekje te plegen. “We hebben voor schoolklassen en kinderen specifieke educatieprogramma’s die we graag uitvoeren in de naam van het museum,” introduceert Esther. Zo zijn er verschillende educatieve programma’s ontwikkeld voor zowel het basis- als het voortgezet onderwijs. “Het is van belang dat je het museum aantrekkelijk maakt voor kinderen, bijvoorbeeld door het organiseren van verschillende activiteiten.” 

“Maar ook bijvoorbeeld de fototentoonstelling die nu buiten te zien is – dat verbindt met de actualiteit.” De tentoonstelling waar Esther naar refereert is de foto-expositie Achtergelaten, het verhaal van de ‘verweesde’ migrantenkinderen, die bestaat uit de sprekende, sfeervolle werken van fotograaf Marijn Fidder. De foto-expositie gaat over economische ‘weeskinderen’ uit Europa, waarvan de ouders door armoede gedwongen zijn in een ander land te gaan werken.  

“Alles heeft ook te maken met hoe er over kinderzorg gedacht werd, de pedagogiek,” vervolgt Esther. “De ontwikkeling die dat doorgemaakt heeft, linken wij aan de objecten hier. De objecten zelf zeggen misschien niet zoveel, maar het verhaal eromheen is wel heel bijzonder.”  

Drukkerij van Het Oosten  

Het Van ’t Lindenhoutmuseum heeft daarnaast een aanbod van verschillende boeken, tijdschriften en afbeeldingen, die in het museum en via de website te bekijken zijn. Dat is niet zo gek, gezien er een drukkerij op het terrein gestaan heeft waarmee op een goedkope manier communicatiemateriaal gedrukt werd. Al sinds 1880 werd daar het blad Het Oosten gedrukt, een courant die goed werd gelezen door heel protestants-christelijk Nederland. “Ze hebben de drukkerij nog lang gehad hier, tot in de zestiger jaren. Die tijdschriften liggen nu allemaal hier en zijn inmiddels gedigitaliseerd; kijk maar eens op www.delpher.nl.”  

In Het Oosten werd naast het laatste nieuws ook altijd vermeld wanneer en hoe mensen te overlijden kwamen. Daar zijn inmiddels zelfs statistieken van gemaakt, waarin is terug te zien waaraan mensen overleden en in welke periodes. “Blindedarmontsteking, tuberculose of mazelen – antibiotica waren natuurlijk nog niet uitgevonden. Daarin is ook de ontwikkeling van de volksgezondheid en medicijnen terug te zien.” Aan het uiteinde van het voormalige terrein ligt tegenwoordig nog steeds de begraafplaats van het kinderdorp. Dankzij onderzoek naar de namen van overleden kinderen in Het Oosten is achterhaald wie er in de graven liggen en waaraan zij zijn overleden. Ook Jan van ’t Lindenhout en zijn vrouw zijn hier uiteindelijk begraven.  

De toekomst van Van ’t Lindenhout 

De komende tijd gaat het museum zich inzetten voor meer naamsbekendheid. Dat doen ze door het ontwikkelen van een nieuwe presentatie van de museale objecten en het daarbij betrekken van het nog aanwezige historische kinderdorpterrein. Daarnaast zijn ze hard bezig met het aanspreken van nieuwe doelgroepen, zoals de jeugd. “Dat doen we onder andere door scholen erbij te betrekken, maar ook door vaker open te gaan en extra activiteiten te organiseren. Het gaat natuurlijk over de jeugd, maar dan is het ook belangrijk om jongeren en kinderen te ontvangen,” vertelt Esther. Ook is het belangrijk dat de voormalig wezen die opgegroeid zijn in het kinderdorp zich welkom voelen om hiernaar terug te keren. “Ook zij moeten weten dat ze welkom zijn, want zij willen natuurlijk ook nog eens terug naar waar ze zijn opgegroeid.” Het museum stelt daarom de ruimte open voor verschillende lezingen, koren en theatervoorstellingen.  

Bovendien komt er in het najaar van 2020 een nieuwe tentoonstelling over wezen in literatuur en film, genaamd Alleen op de Wereld. Alles komt hierbij aan bod: “Denk aan Pipi Langkous, Batman en Frozen, maar ook Sara Burgerhart.” De tentoonstelling zal gelijktijdig met de Kinderboekenweek openen, in samenwerking met de kinderboekenwinkel in het centrum van Nijmegen. “Zo maak je gebruik van elkaars kwaliteiten. We hebben in het verleden ook samenwerkingen gehad en willen dat graag voortzetten.”  

Natuurlijk is het ook belangrijk dat er genoeg menskracht is om het museum draaiende te houden. Maar dat moet met al die leuke vrijwilligers en medewerkers van het Van ’t Lindenhout wel lukken. “Het is wel heel bijzonder dat je in Nijmegen altijd zulke leuke, diverse en enthousiaste vrijwilligers en medewerkers kunt vinden, vanuit allerlei achtergronden.” Gelukkig maar, want na het horen van deze bijzondere geschiedenis hebben we natuurlijk niets liever dan dat het museum deel blijft van het Nijmeegse culturele aanbod!  

Kom het verhaal van kinderdorp Neerbosch deze zomer zelf ervaren bij het Van ’t Lindenhoutmuseum! Het museum is elke woensdag geopend van 10:00 tot 16:00 uur, en elke eerste zondag van de maand van 12:00 tot 16:00 uur. Daarnaast is het museum speciaal voor de jongsten op elke dinsdag van de zomervakantie geopend van 10:00 tot 14:00 uur, waarbij verschillende kinderactiviteiten te doen zijn! Meer informatie hierover is te vinden op de website of via Facebook.  

Fotografie: Edwin Smits