Openbare kunst in Nijmegen: Het Februaribombardement – Het brute eind van een tragische tijd

Ken je de 'Waalpaintings' al? Het is een project van Erika Manders en Dennis Jussen, historici aan de Radboud Universiteit. Op basis van de Canon van de Nijmeegse geschiedenis zijn vijftien onderwerpen geselecteerd om in de straten van Nijmegen af te beelden. Regionale kunstenaars vertalen deze historische gebeurtenissen naar muurschilderingen (wallpaintings) op verschillende locaties in de stad. Een van de eerste kunstwerken is ‘Het Februaribombardement’ van kunstenaar Vincent William (Combolution). We gingen in gesprek met Dennis Jussen en Vincent William over de realisatie van dit kunstwerk.

Plein 1944

Nadat de gemeenteraad van Nijmegen op 18 oktober 1950 een prijsvraag had uitgeschreven om de naam van het plein te bepalen, kreeg het de naam Koning Hendrikplein. Enkele weken later veranderde de naam echter in Plein 1944. Naast een verwijzing naar het ‘vergissingsbombardement’ dat Nijmegen in 1944 flinke schade aanbracht, verwijst deze naam ook naar het jaar van de bevrijding van de stad in de Tweede Wereldoorlog. Voor veel Nijmeegse inwoners staat het jaar in het teken van zowel bevrijding als enorm verlies. Dit belangrijke moment wordt nu herdacht in de Scheidemakershof door de muurschildering van Vincent William.

Vincent William, werkend onder de naam Combolution, is een jonge urban artist uit Ede. “Ik wilde me vooral bezighouden met waarom dit Plein 1944 heet.” Na onderzoek naar de historische gebeurtenissen uit 1944, kwam het bombardement van februari in beeld. “Zeker toen ik me realiseerde dat het echt een vergissing was, het bombardement, en dat er zoveel mensen stierven, dacht ik: daar moét ik iets mee doen.”

Promovendus Dennis Jussen is onderzoeker op het gebied van geschiedenis en oudheid. Met het project Waalpaintings hoopt hij de geschiedenis van Nijmegen door middel van kunst toegankelijker te maken. “Je moet op zoek naar een middenweg tussen het historische én het artistieke. En dat is heel tof om mee bezig te zijn.” 

Het februari bombardement

Op een zonnige middag in februari 1944 werd Nijmegen getroffen door een bombardement van Amerikaanse bommenwerpers, die na een afgebroken operatie in Duitsland terugkeerden naar Engeland en op zoek waren naar een ‘gelegenheidsdoelwit’. De bommen die dinsdag 22 februari op de stad vielen, verwoestten alles op hun weg van het Valkhof in het Oosten van het stadscentrum tot het stationsgebied in het Westen. Het ‘vergissingsbombardement’ eiste bijna 800 slachtoffers.

“Het staat bekend als vergissingsbombardement, maar recenter onderzoek toont aan dat het waarschijnlijker is dat de Amerikanen de bommen niet in Duitsland konden laten vallen, en aangezien een vliegtuig toen niet kan landen met de bommen er nog aan vast, zochten ze een gelegenheidsdoelwit,” verheldert Dennis. “Hier bij het station lag een Duitse pantserdivisie die ze graag wilden raken, maar ze hebben daarbij ook flink misgeworpen. Dat is tragisch geëindigd voor Nijmegen in die tijd.”

Door een muurschildering op Plein 1944 te plaatsen, draagt deze niet alleen bij aan de herdenking van de Tweede Wereldoorlog en het bombardement in februari, maar vertelt het ook de geschiedenis van Nijmegen na aan degenen die hier wellicht nog niet bekend mee zijn. De muurschildering is sinds 2020 te zien in de onderdoorgang van de Scheidemakershof naar Plein 1944.

Het initiatief

Toen Dennis en Erika het project Waalpaintings begonnen, was de muurschildering van Vincent één van de enige in Nijmegen waarvan ze wisten dat het een historische betekenis had. Zo zijn ze in contact gekomen met Vincent. “Het idee dat we de geschiedenis wilden uitbeelden op de plek waar het gebeurde, werd hier al uitgevoerd. Op het moment dat het project Waalpaintings vorm begon te krijgen, waren er eigenlijk al twee schilderingen die zo goed aansloten bij wat we wilden doen, dat we het niet konden maken om deze er niet in mee te nemen.” De geschiedenis die niet langer te zien is, wordt op deze manier toch zichtbaar gemaakt.

“Ik heb mezelf door de jaren heen eigenlijk per toeval ontwikkeld op het gebied van historische schilderingen,” zegt Vincent die zijn talenten vooral ontwikkelde op het gebied van graffitikunst. De gemeente Nijmegen merkte de ambitieuze urban artist op en gaf hem de opdracht een muurschildering te maken aan de St. Annastraat. Voor de muurschildering op de Scheidemakershof werd hij benaderd door André Toonen, destijds bewoner van het naastgelegen pand. Toen wist hij al genoeg. “Ik heb een voorstel gedaan op basis van oude foto’s, en dit is het uiteindelijk geworden!”

De historische correctheid

Zowel Dennis als Vincent zijn het erover eens dat voordat je begint met het vertellen van een historisch verhaal, de feiten correct moeten zijn. De samenwerking van regionale kunstenaars en universitaire onderzoekers maakt het mogelijk om geschiedenis op een artistieke manier te vertellen met behoud van historische correctheid. “Het is ook fijn dat Vincent die informatie van ons kan krijgen en zo het historische verhaal kan vertellen. Ik kan verschillende bronnen voor hem interpreteren, maar hij is degene die dat vervolgens in zijn schilderingen moet verwerken.” Zo wordt de geschiedenis van Nijmegen toegankelijker gemaakt door het op een manier te vertellen die modern is. Niet vanuit een schoolboek, maar met behulp van kunst. 

Als kunstenaar gebruikt Vincent deze academische achtergrond graag als leidraad voor zijn schilderingen.“Eerst probeer ik mijn hoofd de situatie zo nauwkeurig mogelijk voor te stellen. Daarna probeer ik dit beeld in mijn hoofd op papier te krijgen. Vervolgens schrap ik alle elementen die het beeld storen, kies een paar karakteristieke elementen en maak ik deze meer prominent. Voor mij is het belangrijker dat het beeld voor de Nijmegenaar tot de verbeelding spreekt dan dat alle mogelijke informatie erin verwerkt zit.”

Het kunstwerk

De muurschildering van het februaribombardement bevindt zich in een onderdoorgang waar voorheen veel graffiti tags op waren gespoten. Hier wilden de buurtbewoners verandering in zien, en zo is het kunstwerk van Vincent ontstaan. Het scenario dat Vincent hier heeft afgebeeld, is voortgekomen uit een combinatie van foto’s uit de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen. Er is een straat te zien die flink beschadigd is door het bombardement. In het midden is een brandweerman bezig met het blussen van een vuur. “Dit is een levensgroot beeld van hoe het er in de Burchtstraat straat uit heeft gezien vlak na het bombardement,” vertelt Vincent terwijl hij de muurschildering nog eens goed bekijkt. “Het idee is eigenlijk dat je hier langs loopt, dit ziet, en dat je je kunt voorstellen hoe het eruit zou hebben gezien: de hele stad in puin, brandweermannen die branden blussen, de wederopbouw die net was begonnen. Dat maakt natuurlijk wel indruk.”

Aan de andere zijde van de onderdoorgang zien we de skyline van Nijmegen waar de rookwolken nog vanaf rollen. Hierboven is de bommenwerper afgebeeld die dreigend naar de toeschouwer vliegt en zich uitstrekt over de gehele muur. “Ik heb nog getwijfeld of ik de aircokasten in de schildering zou verwerken,” vertelt Vincent. “Toen ik een foto had gezien van de bommenwerper en ik in mijn atelier aan de slag ging met het ontwerp, zag ik in de airco’s gelijk de propellers van de bommenwerpers. Toen dacht ik, kan ik het flikken? Maar ik denk achteraf dat het toch wel een goede toevoeging is aan het geheel.”

Op dezelfde muur is het citaat ‘Bejaarden tegen racisme’ in de muur gebeiteld. Dit was onderdeel van de serie ‘Spuiten of Hakken’ van het design collectief Pink Pony Express. Vincent koos ervoor deze leus met zijn werk te laten mengen. “Het is meer een toevalligheid dat het zo goed bij elkaar past, dan dat ik het daarop heb afgestemd. Bejaarden tegen racisme, fascisme, de Tweede Wereldoorlog: dat past gewoon goed.”

De samenwerking

Toen Dennis en Erika met het Waalpaintings-project begonnen, stonden ze niet stil bij de hoeveelheid werk die komt kijken bij het aanvragen van vergunningen, het verkrijgen van toestemming van huiseigenaren, verkeersborden die in de weg zitten of hoe je weet welke straatartiest je moet benaderen voor welk schilderij. “Erika en ik zijn historici en weten weinig van de street art scene. Het is dus fijn om er iemand bij te hebben zoals Vincent, die meer in die wereld zit en ons daarover kan vertellen” zegt Dennis. “Zo hopen we ook dat deze muurschilderingen met rust worden gelaten en we geen herstelwerkzaamheden hoeven doen.”

Vincent maakt niet alleen muurschilderingen onder de naam Combolution  maar organiseert ook verschillende street art evenementen. Zo komen ze met een groot team street artists samen om ‘lelijk plekken’ in de wijken weer op te fleuren. Kijk voor meer info op de website of instagram van Combolution!

Wil je helpen het centrum van Nijmegen op te fleuren? Help dan mee de muurschildering over de Vrede van Nijmegen te realiseren met een donatie! Alle bedragen zijn welkom.

Fotografie: Edwin Smits