Openbare kunst in Nijmegen: De Bataafse Opstand - Het Nijmeegs sentiment van verzet

“Wat begon als een klein idee bij een kopje koffie, is inmiddels uit zijn voegen gebarsten!” Historici Erika Manders en Dennis Jussen van het Radboud Instituut voor Cultuur & Geschiedenis van de Radboud Universiteit zijn de initiatiefnemers van het project 'Waalpaintings'. Op basis van de Canon van Nijmeegse geschiedenis zijn vijftien onderwerpen geselecteerd om in de straten van Nijmegen af te beelden. Regionale kunstenaars vertalen deze historische gebeurtenissen naar muurschilderingen (wallpaintings) op verschillende locaties in de stad. Een van de eerste kunstwerken is ‘De Bataafse Opstand’ van de Nijmeegse kunstenaar Remco Visser en zijn collega Naamloozz.

Dit was in eerste instantie geen onderdeel van de Waalpainting, maar werd er later wel in meegenomen. We vroegen Dennis Jussen en Remco Visser hoe dit kunstwerk precies tot stand is gekomen.

Onafhankelijk kunstenaar Remco Visser is een bekend gezicht in Nijmegen en houdt zich sinds 2005 bezig met kunst. De laatste jaren heeft hij zich vooral gewijd aan het maken van grote muurschilderingen. “Je zou dat weg kunnen zetten als street art of graffiti, maar ik zie het meer als een techniek die ik gebruik.” Remco heeft inmiddels veel muren in Nijmegen een stukje mooier gemaakt, bijvoorbeeld die van Hotel Credible, De Vlaamse Gas, Waalhalla en het Honigcomplex. “Ik ben overal in de stad te zien.”

Promovendus Dennis Jussen komt uit een ander vakgebied. Als onderzoeker op het gebied van geschiedenis en oudheid houdt hij zich vooral bezig met de Romeinse keizertijd. De Romeinen hebben van jongs af aan zijn aandacht getrokken. “Wat ik zo speciaal vind aan de Romeinen is dat ze in staat waren om zo'n enorm rijk te creëren zonder enige moderne communicatiemiddelen en dat het rijk toch zo’n 500 jaar heeft bestaan.” Dennis verdedigt zijn proefschrift in het voorjaar van 2021 en hoopt de overstap te maken naar het creëren van onderwijsprojecten met zijn onderneming De Tijdmachine Erfgoededucatie.

De Bataafse Opstand bij het Kelfkensbos

De slogan van Nijmegen is "Old City, Young Vibe". Dat Nijmegen een 'jonge vibe' heeft, is te merken aan het aantal studenten dat er jaarlijks studeert, de jonge gezinnen die floreren in deze stad en de grote stedelijke dynamiek die vaak met Nijmegen wordt geassocieerd. Maar Nijmegen heeft ook een rijk verleden dat volgens de meerderheid van de Nijmegenaren niet zomaar mag worden vergeten. Om dit verleden weer tot leven te wekken, lanceerden Erika Manders en Dennis Jussen in januari 2020 het project Waalpaintings. Het gebeurde per toeval – wat volgens Remco overigens niet bestaat – dat Dennis te horen kreeg van de muurschildering waar Remco met collega Naamloozz aan werkte. “Ik ben toen gaan kijken terwijl ze aan de slag waren en was heel blij verrast dat het over de Romeinen ging, juist vanwege de locatie en de koppeling met de historische gebeurtenis” vertelt Dennis. Dat is ook het doel van het project Waalpaintings: de gebeurtenissen afbeelden op de locaties waar ze ook echt plaatsgevonden hebben. “De Bataafse Opstand is natuurlijk ook een gebeurtenis die je niet weg kunt laten als je de Nijmeegse geschiedenis gaat vertellen.”

De Bataafse Opstand was een opstand van de West-Germaanse Bataven onder leiding van Gaius Julius Civilis rond het jaar 70 na Christus. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog kreeg de Bataafse opstand een soort mythische reputatie als een strijd voor vrijheid. Net zoals de Bataven vochten tegen hun Romeinse opperheer, vochten de Nederlanders tegen de Spaanse  opperheer. In de tijd van de Republiek bleven de Bataven populair. Zo kennen we bijvoorbeeld het beroemde schilderij ‘De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis’ van Rembrandt en heette de hoofdstad van Nederlands-Indië Batavia. “Hierachter ligt Kelfkensbos. De stad (Oppidum Batavorum) werd door de Romeinen gebouwd voor de Bataven.” vertelt Dennis. “Ook die stad werd tijdens de Bataafse opstand platgebrand. En dat wordt in deze muurschildering afgebeeld.”

De start

Op basis van deze bijzondere geschiedenis koos Remco ook het thema van zijn kunstwerk. Hij legt zelfs de link met gebeurtenissen van minder lang geleden, namelijk de Piersonrellen van 1981. De Piersonrellen zijn de naam van de krakersrellen die in februari 1981 rond de Piersonstraat in Nijmegen werden uitgevochten tegen de plaatsing van een parkeergarage. Het is een van de meest gewelddadige krakersrellen van de jaren tachtig geweest. “In het jaar 70 na Christus vond in deze stad zo'n ingrijpende gebeurtenis plaats dat het een beetje de grond in werd getrokken” vertelt Remco. “Ik weet niet of dat typisch Nijmeegs is, maar dat sentiment zie ik terug in de krakersrellen. Dat gevoel van afzetting tegen het systeem en de gevestigde orde die de grond in trok, dook in 1981 weer op. Ik heb geprobeerd dat naar deze plek te vertalen. Zo heb ik verschillende elementen uit de muurschildering gebaseerd op afbeeldingen uit 1981.”

Het proces

De muurschildering van Remco en Naamloozz is te bewonderen in het steegje naast Bistrobar Flores aan Kelfkensbos. Het schilderij is niet te missen, want de kleuren en patronen spatten van de muren af. Zo zijn beide muren van de steeg beschilderd, waarbij de Bataven aan de ene zijde en de Romeinen aan de andere zijde afgebeeld zijn. Voor het ontwerp van de Romeinen liet Remco zich inspireren door foto's van re-enactors van Romeinse soldaten. Hieruit ontstond de machtige Romein die het zwaard vasthoudt als een echte heerser. De Romein naast hem staat op het punt zijn speer te werpen naar de overkant, waar de ‘trotse Bataaf’ te zien is. “Ik heb ‘m wat levendiger en groter gemaakt dan hij in verhouding zou zijn geweest. Hij moet trotsheid uitstralen” vertelt Remco. Het beeld van de adelaar en de letters S.P.Q.R is de afkorting van het Latijnse Senatus Populusque Romanus, ‘De Senaat en het Volk van Rome’. “De adelaar was het symbool van Rome” voegt Dennis toe. “Het trotse symbool dat het legioen met zich meezeulde. Het was een ontzettende vernedering als de vijand die wist af te pakken, dus die werd met man en macht verdedigd.”

Aan de overkant houdt de Bataaf een vlag vast die zich uitstrekt over de gehele bovenkant van de muur. “Bij revolutiefoto’s van communisten zie je altijd een grote rode vlag, wat verzet symboliseert.” Op de vlag zijn een rij politieagenten te zien. De foto is genomen tijdens de Piersonrellen, vlak voordat de taken werden uitgedeeld. De agenten staan afwachtend om zich heen te kijken. “De stilte voor de storm, zou je kunnen zeggen.” Ook zijn er een aantal typerende symbolen uit de tijd van de krakersrellen gebruikt in het kunstwerk. Zo is er een ME-officier afgebeeld, komt het eenhoornsymbool terug in het schilderij en is de tekst ‘Auto's in de woonkamer, mensen op straat’ weer op de muur geplaatst. Om de afbeeldingen heen zijn zowel Bataafse als Romeinse patronen geschilderd. “Het idee was dat daartussen een soort chaos gecreëerd moest worden van kleuren” legt Remco uit. “Zo gebruik ik allerlei patronen uit de stad en die probeer ik in zo’n muurschildering met elkaar te laten rijmen.”

Het resultaat

Remco is erg blij met het initatief van Erika en Dennis om de geschiedenis van Nijmegen terug te geven aan de stad door middel van muurschilderingen. “Veel kunst ‘verdwijnt’ naar een museum waardoor het niet door iedereen kan worden gezien” zegt hij. “Door het op een toegankelijke locatie te plaatsen als deze, krijg het veel meer aandacht. Op die manier heb je als inwoner meer oog voor de geschiedenis van je stad.” Dennis sluit zich daarbij aan en zegt dat de vertaling van geschiedenis naar de openbare ruimte, zodat het winkelend publiek geïnteresseerd raakt door het op deze manier te ervaren, precies is wat ze met het project in gedachten hadden. “De ambitie is dat we de geschiedenis van Nijmegen weer tot leven wekken en het terugbrengen in het straatbeeld.”

De oudste stad van Nederland 

Een belangrijk aspect van het project Waalpaintings is dat de geschiedenis van de Nijmegen voor en door de stad afgebeeld wordt. Daarbij vinden Dennis en Erika het belangrijk dat het project ook gefinancierd wordt door partners uit de regio. “Ik vind het supertof dat je dit soort werken door regionale kunstenaars kunt laten maken, maar ze ook kunt financieren door Nijmegenaren of mensen die Nijmegen een warm hart toedragen” zegt Dennis. Nijmegen is immers de oudste stad van Nederlands, en daar mogen we best trots op zijn! Toch? “Ik denk wel dat Nijmegen de oudste stad van Nederland is. Zo niet, is het sowieso één van de oudste steden van Nederland. Maastricht heeft nog steeds niet genoeg bewijs om volledig tegen deze notie in te gaan!” aldus Dennis. “Het is in de eerste eeuw voor Christus door de Romeinen gesticht, dus het is goed oud. En die tweeduizend jaar aan geschiedenis willen we afbeelden in vijftien muurschilderingen. Ik hoop maar dat dat genoeg is om het eer aan te doen!”

De Bataafse Opstand is te zien aan Het Kelfensbos, in de steeg naast Bistrobar Flores. Wil je meer weten over het project Waalpaintings? Kijk op www.waalpaintings.nl en doneer voor de realisatie van de De Vrede van Nijmegen aan de Burchtstraat. Voor andere projecten Remco Visser kun je een kijkje nemen op zijn instagrampagina.

Fotografie: Jessie Peters