Nijmeegse heksen(vervolging)
Mariken van Nimwegen, wie kent haar niet? De bekendste heks van Nijmegen staat met haar standbeeld op de Grote Markt. Ze was geen vrouw van vlees en bloed, maar een personage uit een 16e-eeuws mirakelspel. Hoewel ze verdacht werd van hekserij, is het voor Mariken nog goed afgelopen. Dat viel helaas niet te zeggen voor de meeste heksen toendertijd.
Mariken, Moenen en Nijmegen
Het verhaal van Mariken begint met een ruzie met haar tante in Nijmegen. Mariken loopt overstuur weg van huis en bidt om hulp. De duivel Moenen wil haar dit wel bieden, dus sluit Mariken een verbond met hem. Mariken en Moenen leven zeven jaar samen in Antwerpen, waar Mariken alle talen en de zeven vrije kunsten leert. Wanneer de twee terugkeren naar Nijmegen, krijgt Mariken spijt van haar zondige leven. Ze komt tot inkeer bij het zien van een toneelstuk over de genade van God. Moenen is woedend over Marikens inkeer en gooit haar van grote hoogte naar beneden. Tegen de verwachtingen van toeschouwers in, overleeft ze de val. Mariken's oom, de priester Gijsbrecht, weet Moenen te verjagen met een duiveluitdrijving. Inmiddels zoekt Mariken vergiffenis voor haar zonden en hoopt dit te krijgen bij een geestelijke. Vele priesters en bisschoppen weten zich geen raad, maar gelukkig heeft de Paus in Rome de oplossing. Hij vertelt haar dat ze drie ijzeren ringen om haar hals en armen moet dragen. Wanneer deze eraf vallen, dan zal ze vergeven zijn. Dat gebeurt jaren later op wonderbaarlijke wijze, wanneer de engel Gabriël haar van de ringen en dus ook haar zonden bevrijdt.
Heksenjachten
Het is geen toeval dat er rond 1518 een mirakelspel werd geschreven over Mariken. Tussen 1400 en 1700 is Europa in de ban van de heks. Zo worden er in die tijd tienduizenden heksen vervolgd en vermoord, waarvan minstens driehonderd in Nederland. Tijdgenoten bestempelen vrouwen die samenspannen met de duivel als heksen en noemen soortgelijke mannen tovenaars. Het gerucht gaat dat ze vliegen op bezemstelen, mensen ziek maken en kinderen vermoorden. Velen zien hekserij dan ook als het tegenovergestelde van alles waar God en de kerk voor staan. Tijdgenoten weten met zulke verdenkingen iemand aan te wijzen als schuldige voor onverklaarbare gebeurtenissen, zoals ziekten of rampen.
Toneelspel van Mariken van Nieumeghen; een tafereel voor de "Gulden Boom" in Antwerpen, 4 augustus 1933
Nele en Henneke Versteegh
Voor de ‘echte’ heksen is deze periode minder rooskleurig. Zo worden Nele Versteegh en haar moeder Henneke Versteegh uit de Ooij als heks tot de dood veroordeeld in 1603. Vanwege deze verdenking moet Henneke de waterproef ondergaan. Zij blijft drijven, met als gevolg een strenge ondervraging met martelingen. Ze bekent met de duivel ‘Hens’ te leven en dieren ziek te kunnen maken met een zalfje. Nele wordt ook ondervraagd en gepijnigd, waarna ook zij toegeeft met de duivel samen te werken. Ze worden allebei veroordeeld tot een verdrinkingsdood: eerst moeder, dan dochter. Nele weet gelukkig te ontsnappen door oponthoud vanwege een tekort aan verdrinkingszakken.
Onterechte veroordelingen
Alleen al in de zestiende eeuw zijn er tot 200 vrouwen vervolgd voor hekserij. Na martelingen voelden ze zich gedwongen om te vertellen dat ze een verbond hadden met de duivel, of dat nou waar was of niet. Door toe te geven, kregen heksen immers een snellere dood, in plaats van dat ze nog verdere martelingen moesten ondergaan. Onwetendheid, bijgeloof en verdenkingen hebben zo dus geleid tot de onterechte veroordeling en marteling van vele mensen.
Opvoering van Mariken van Nieumeghen op de Grote Markt
Nijmeegse hekserij
Vandaag de dag bestaat er in Nijmegen ook nog een ware heksencultuur. Zo gaat de legende dat er heksen rondspoken in de Sint Stevenstoren en dat Nele’s geest door de stad ronddwaalt. Daarnaast zijn er groepen zoals “Turning Wheel”, die hekserij als natuurreligie beoefenen en elkaar opzoeken in zogeheten heksencafés. Hekserij is ook terug te vinden in de naam en het logo van de Nijmeegse boekhandel De Feeks. Deze is opgericht ten tijde van de ‘heksennachten’ in de jaren 70 en 80, toen vrouwen protesteerden tegen hun ondergeschikte sociale positie. Hoewel de winkel sinds 2018 niet meer fysiek bestaat, herinnert de naam nog wel aan de historie van allerlei andere vormen van hekserij.
Gerelateerde locaties:
- Sint Stevenskerk: Hier schijnen heksen rond te spoken.
- De Ooij: Hier woonden Nele en Henneke Versteegh.
- De Grote Markt: Hier ziet Mariken van Nimwegen het wagenspel en wordt ze door Moenen vanuit de lucht naar beneden gegooid.
Duik in de geschiedenis van de oudste stad van Nederland. Want Nijmegen heeft veel verhalen te vertellen. Benieuwd? Je leest het allemaal in de historische tijdlijn.
Dit vind je misschien ook leuk
-
Knutselkasteel in de kerstvakantie in Kasteel Hernen
Knutselkasteel in de kerstvakantie in Kasteel Hernen
Kasteel Hernen in het Land van Maas en Waal is in de kerstvakantie extra geopend. Het verandert in de tweede week van de vakantie in een knutselkasteel. Kinderen kunnen dan een armbandje vilten. Onder begeleiding kunnen de mooiste creaties gemaakt worden.
-
De Vrouwenschool: een unieke gemeenschap in onzekere tijden
De Vrouwenschool: een unieke gemeenschap in onzekere tijden
Aan de Dominicanenstraat in de wijk Nijmegen- Oost bevindt zich in het voormalige Dominicanessenklooster De Vrouwenschool. Op deze bijzondere plek komen vrouwen en non-binaire mensen samen om er te wonen én werken.
-
Start Leesclub Kunstgeschiedenis in Nijmegen
Start Leesclub Kunstgeschiedenis in Nijmegen
Rubens, Breitner, Art nouveau, Dada… Er zijn zoveel interessante kunstenaars en stromingen om je in te verdiepen. Maak daarom eens kennis met de leesclubs van Senia in de Bibliotheek Mariënburg in Nijmegen.
-
Illustrator Luuk Tuchner brengt het verhaal van Mariken van Nieumeghen opnieuw tot leven
Illustrator Luuk Tuchner brengt het verhaal van Mariken van Nieumeghen opnieuw tot leven
Een volledig zelf geïllustreerde en -geschreven hervertelling van het verhaal van Mariken van Nieumeghen als afstudeerproject. De vierentwintigjarige Luuk Tuchner deed het! Het boek is nu zelfs op verschillende plekken te koop.
-
Lezing 'De Polar Parade' in Kinderdorp Neerbosch
Lezing 'De Polar Parade' in Kinderdorp Neerbosch
In de winter van 1944 veranderde Kinderdorp Neerbosch in een militair kamp. Op zondag 22 december nemen historicus Jan Brauer en museumdirecteur Esther Bánki je in een korte lezing mee naar bijzondere verhalen uit die tijd.
-
Sluitstuk Kunstluis 'Slooparcheologie' in Valkhof Museum
Sluitstuk Kunstluis 'Slooparcheologie' in Valkhof Museum
Tijdens de verbouwing en verhuizing van het Valkhof Museum komen bijzondere vondsten aan het licht. In zijn laatste interventie als Kunstluis brengt kunstenaar Pavèl van Houten verbouwing en archeologie samen in een korte film.
-
Samen geschiedenis maken op de Gelderse Landdag 2024
Samen geschiedenis maken op de Gelderse Landdag 2024
Op donderdag 12 december organiseren de Radboud Universiteit en Erfgoed Gelderland de tweejaarlijkse Gelderse Landdag, dé ontmoetingsdag voor iedereen in Gelderland die zich bezighoudt met de geschiedenis van de provincie.
-
Winterse zondagen op Kasteel Hernen
Winterse zondagen op Kasteel Hernen
Het winterseizoen is gestart voor kasteel Hernen. Het kasteel is vanaf nu alleen op zondagen te bezoeken. Tijdens een tocht met de pratende lantaarn ervaren bezoekers hoe het was om in winterse omstandigheden op een kasteel te wonen.
-
Kunstluis presenteert vergeten geschiedenis: Digitale Archeologie
Kunstluis presenteert vergeten geschiedenis: Digitale Archeologie
Voor zijn zesde interventie, Digitale Archeologie, graaft de Kunstluis van het Valkhof Museum naar vergane sporen van digitale archieven van cultureel erfgoed. Van 5 t/m 11 november presenteert hij de "digitale ruïne" van het museum.
-
Maak een tijdreis met de hele familie in Bibliotheek Mariënburg
Maak een tijdreis met de hele familie in Bibliotheek Mariënburg
Tijdens de familiedag ‘Familie Tijdmachine’ op zondag 10 november in de stadsbieb draait alles om het verleden en de toekomst. Er is een voorstelling over de 16e eeuw, schrijver Yorick Goldewijk komt langs, een familiequiz, mini-bios en nog veel meer!
-
5x dit mag je écht niet missen tijdens TOEN Festival
5x dit mag je écht niet missen tijdens TOEN Festival
In de herfstvakantie staat Nijmegen in het teken van TOEN: het Nijmeegs Geschiedenisfestival. Van 19 t/m 27 oktober nodigt het festival je uit om te ontdekken hoe illusies, misleiding en verborgen waarheden de Nijmeegse geschiedenis hebben beïnvloed!
-
Nationaal Fietsmuseum Velorama op het Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN!
Nationaal Fietsmuseum Velorama op het Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN!
Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN vindt dit jaar plaats van 19 tot en met 27 oktober. Ter gelegenheid van het geschiedenisfestival presenteert het Nationaal Fietsmuseum Velorama een viertal rondleidingen met als thema 'fraude op de fiets.'
-
Kunstluis onthult: archeologie van de toekomst
Kunstluis onthult: archeologie van de toekomst
Archeologische vondsten bestaan vaak voor het grootste deel uit scherven. In 'Archeologie van de toekomst' speelt kunstluis Pavèl van Houten in op dit fenomeen door te kijken naar de scherven van vandaag.
-
Welke schijn bedriegt er in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens Festival TOEN
Welke schijn bedriegt er in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens Festival TOEN
Kloppen de verhalen die onze geschiedenis vertelt of is er sprake van schone schijn? Ga van 19 t/m 27 oktober mee op stap en ontdek de verhalen van TOEN: het Nijmeegse Geschiedenisfestival.
-
Een weekend in het teken van vrijheid: 80 jaar bevrijding Nijmegen
Een weekend in het teken van vrijheid: 80 jaar bevrijding Nijmegen
Afgelopen weekend stond Nijmegen stil bij een bijzonder jubileum: 80 jaar vrijheid. Met een veelzijdig programma van herdenkingen, muziek, theater en kunst werd zowel de bevrijding als het leven in vrijheid gevierd.
-
Fotoverslag: 80 jaar Waalcrossing Nijmegen
Fotoverslag: 80 jaar Waalcrossing Nijmegen
Dit jaar herdenken we de Waalcrossing van 1944, waarbij Amerikaanse soldaten Nijmegen onder zwaar vuur bevrijdden. Dit weekend kwam deze historische gebeurtenis opnieuw tot leven met diverse evenementen en activiteiten.
-
Welke ‘schijn bedriegt’ in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens TOEN festival!
Welke ‘schijn bedriegt’ in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens TOEN festival!
Het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis nodigt je uit om te ontdekken hoe illusies, misleiding en verborgen waarheden de loop van de Nijmeegse geschiedenis hebben beïnvloed. Welke verhalen zijn echt nep? Ontdek het tijdens TOEN van 19 t/m 27 oktober.
-
4x tips rondom 80 jaar vrijheid in Nijmegen
4x tips rondom 80 jaar vrijheid in Nijmegen
In september herdenkt Nijmegen de heroïsche Operatie Market Garden en de bevrijding van de stad tachtig jaar geleden. Drie dagen lang bruist de stad met een programma vol historische herdenkingen en het belang van vrede. Wil je weten wat er te doen is?
-
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: drie winnaars brengen verhaal 'Loden Lady' tot leven
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: drie winnaars brengen verhaal 'Loden Lady' tot leven
Valkhof Museum daagde publiek deze zomer uit om hun fantasie over het verhaal van de ‘Loden Lady.' Een vijfkoppige jury koos op 14 september uit ruim 90 inzendingen drie winnaars: Myrthe Schrama, Christian Kicken, en Martine Peters van Ton.