Het Donders Instituut: van molecuul, tot mens tot maatschappij

Onze hersenen worden vaak beschouwd als een van de meest complexe organen van ons lichaam, maar wat gebeurt er nu eigenlijk in dit cruciale orgaan? Het Donders Instituut, gevestigd in Nijmegen, is een wereldwijd toonaangevend onderzoekscentrum op het gebied van hersenen, cognitie en gedrag. IntoNijmegen sprak met Dirk-Jan Melssen (Public Outreach Officer) en Femke Maij (Directeur bedrijfsvoering) over de oprichting van het Donders Instituut, de kracht van samenwerken, en de inspanningen die zij verrichten om wetenschappelijk onderzoek dichter bij de maatschappij te brengen.

Geschiedenis, oprichting en doel

Het Donders Instituut werd in 2008 in zijn huidige vorm opgericht vanuit een visie het versplinterde onderzoek naar brain, cognition, and behaviour te verenigen. De aanleiding was dat in de jaren negentig er een wereldwijde toename was van onderzoekscentra op het gebied van cognitieve neurowetenschappen. Uit een rapport uit die tijd bleek echter dat Nederland hierin achterliep. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap deed een oproep voor een voorstel voor de oprichting van een onderzoekscentrum in Nederland.

Hieruit werd uiteindelijk het F.C. Donders Centrum opgericht. Al kort daarna ontstond de wens voor een nog intensievere samenwerking tussen Radboudumc en verschillende faculteiten aan de Radboud Universiteit. De oprichters Peter Hagoort, Stan Gielen en Harold Bekkering vormden daarom het Donders Instituut. “Inmiddels is deze samenwerking uitgegroeid tot een onderzoeksinstituut met meer dan 1.400 onderzoekers, die baanbrekend onderzoek verrichten en internationaal bekendstaat als dé plek om onderzoek te doen naar het brein, cognitie en gedrag”, vertelt Femke.

De samenwerking: het belang

Het Donders Instituut bestaat als netwerkorganisatie uit zes partners, namelijk het Radboud Universiteit met de faculteiten Donders Centre for Cognition (DCC), Donders Centre for Cognitive Neuroimaging (DCCN), Donders Centre for Neuroscience (DCN), Centre for Language Studies (CLS), en de twee externe partners Donders Community for Medical Neuroscience in het Radboudumc en het Max Planck Institute for Psycholinguistics. Door deze samenwerkingen aan te gaan, zorgt het instituut ervoor dat de drempels voor onderzoekers uit verschillende disciplines en organisaties om samen te werken zo laag mogelijk worden gehouden, ondanks vaak uiteenlopende bedrijfsvoering en regels.

De duidelijke indeling in vier onderzoeksthema’s (Language and Communication; Perception, Action, and Decision Making; Development and Lifelong Plasticity en Natural Computing and Neurotechnology) maakt het gemakkelijker voor onderzoekers om collega’s uit andere disciplines te ontmoeten, samen resultaten te bespreken en gezamenlijke subsidieaanvragen in te dienen.

Van taalwetenschappen tot psychologie en van geneeskunde tot communicatiewetenschappen en natuurkunde (om maar een aantal studies te noemen), het instituut huisvest een enorme diversiteit aan kennis en breed spectrum aan methodes. Iets dat niet binnen veel instituten gebeurt en Donders dus ook zo uniek maakt. “Het is een enorme community die we hebben, en iedereen wil beter begrijpen hoe alles in elkaar steekt. Dat is waar het om gaat. En tegelijkertijd wil je zorgen dat we daar op de langere termijn met zijn allen profijt van hebben en daarvoor zijn natuurlijk toepassingen nodig in de maatschappij”, vertelt Femke. “Ons onderzoek beslaat dan ook het gehele spectrum: van molecuul tot mens tot maatschappij”, legt Dirk-Jan uit. “En alles wat daar tussenin zit."

Bijzondere technologieën

Het Donders Instituut heeft al verschillende bijzondere ontdekkingen en ontwikkelingen op zijn naam staan, die de diversiteit van het onderzoek binnen het instituut benadrukt. Zo won het onderzoek naar een prothese voor blinden met 28.000 stemmen de Computable award for Digital Innovation. Met operatief geplaatste elektroden in de hersenen werd het mogelijk om hersenactiviteit te vertalen naar patronen die zichtbaar werden in een VR-bril. Deze patronen, weergegeven als zwart-witte contouren met lijntjes en stipjes, bieden blinde personen de mogelijkheid om hun zicht gedeeltelijk terug te krijgen. “Als je iets van de wereld kunt waarnemen, ook al zijn het maar stipjes in zwart-wit, heeft dat enorm veel betekenis voor iemand”, legt Femke uit.

Ook de toepassing van Brain-Computer Interfacing (BCI), waarbij hersensignalen van mensen met bijvoorbeeld een dwarslaesie of andere motorische problemen worden uitgelezen door middel van een EEG (hersenfilmpje), wordt door Dirk-Jan en Femke als bijzonder beschouwd. “Met name mensen die locked-in zijn, dus volledig verlamd en niet in staat om te bewegen of te spreken, kunnen dankzij deze technologie op een nieuwe manier communiceren”, legt Dirk-Jan uit.

Focused Ultrasound is een derde innovatie waarmee heel nauwkeurig delen van de hersenen kunnen worden gestimuleerd, zonder te opereren. Wereldwijd wordt onderzoek gedaan naar het gebruik van focused ultrasound bij meer dan 180 aandoeningen zoals onder andere de ziekte van Parkinson. Binnen het Donders Institute wordt deze technologie ook ontwikkeld in het Brain Stimulation Lab.

Op zoek naar de connectie met de maatschappij

Naast het uitvoeren van onderzoek, zet het Donders Instituut zich ook in om de maatschappij in aanraking te laten komen met onderzoek. “Het huidige politieke klimaat is niet bepaald voordelig voor universiteiten. Wat wij echter van groot belang vinden, is de maatschappij te laten zien wat er binnen een universiteit gebeurt, waarom ons onderzoek cruciaal is, wat het de samenleving oplevert en waarom het nodig is om hierin te investeren. Alleen zo kunnen we gezamenlijk vooruitgang boeken, mensen verder ontwikkelen en ervoor zorgen dat we niet achterop raken in vergelijking met andere delen van de wereld”, legt Femke uit.

^{©Martijn Kusters}

Daarom richtte Femke samen met een aantal wetenschappers en in samenwerking met MuZIEum, het Donders Citylab op. Onder de leus ‘de plek waar wetenschap en maatschappij elkaar ontmoeten’ organiseert het Donders Citylab diverse activiteiten, zoals interactieve experimenten, workshops en lezingen, om wetenschap en maatschappij dichter bij elkaar te brengen. Ook in de Bibliotheek Mariënburg is sinds kort een Citylab te vinden.

Een ander voorbeeld van het betrekken van de maatschappij is het onlangs geopende Brein Museum in de Latijnse School, een cadeau van de gemeente aan de Radboud Universiteit. Met de experimenten die bezoekers daar kunnen doen om het onderzoek beter te begrijpen, wordt tegelijkertijd data verzameld voor de onderzoekers. Op deze manier kunnen mensen bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek.

^{©Tycho van Dijk}

Tijdens de Brain Awareness Week was er een vol programma met interactieve evenementen, prikkelende discussies en boeiende workshops tijdens onder andere het InScience Film Festival, in het Brein Museum en het Max Planck Institute. Op de laatste dag werd de nieuwe Brain Help Desk gelanceerd. Iedereen wordt uitgenodigd om vragen te stellen over het brein, die vervolgens door een team wetenschappers worden beantwoord. Ook via het blog Donders Wonders kunnen mensen online in aanraking komen met wetenschap. Het blog trekt jaarlijks 100.000 bezoekers.

Wil je meer weten over het Donders Institute. Bezoek dan de website ru.nl/donders-institute.

Fotografie: Tycho van Dijk en Martijn Kusters