Canon van Nijmegen: Fabrieken – Vernieuwingen in de bedrijfsvoering
Nijmegen bulkt van de historische verhalen. Over kopstukken en gewone lieden, wijken en politieke gebeurtenissen. In de Canon van Nijmegen zijn de belangrijkste verhalen over Nijmegen geselecteerd. Na de afbraak van de vestingwerken vanaf 1874, kende Nijmegen diverse innovatieve bedrijven. De stoommachine speelde hierin een belangrijke rol, maar dat gold ook voor nieuwe manieren van bedrijfsvoering. Dat blijkt uit drie voorbeelden.
Zeepziederij ‘Het Anker’
Johann Peter Dobbelmann kocht in 1854 de Nijmeegse zeepziederij ‘Het Anker’ in de Lange Brouwerstraat. In dit bedrijf, waar eenvoudige groene zeep op basis van lijnolie werd gemaakt, was in 1845 de eerste Nijmeegse stoomketel geplaatst. Zoon Theodoor Dobbelmann kreeg al snel de leiding over de zeepfabriek. Door zijn grote technische en chemische kennis en zijn aandacht voor aansprekende verpakking en reclame zou hij er een fortuin mee verdienen.
Het bedrijf ontwikkelde nieuwe zeepsoorten op basis van palmolie uit Nederlands-Indië (Palmitinezeep) en op basis van kokosolie met rozen geparfumeerd. Ook zeeppoeder en vloeibare zeep voor het reinigen van wol waren nieuwe vindingen. Een enorme brand in 1895 werd aangegrepen om een veel grotere fabriek te bouwen in Bottendaal. Begin twintigste eeuw was de Stoom-Zeepfabriek Gebrs. Dobbelmann een van de belangrijkste zeepproducenten van Nederland.
De steenbakkerij
In 1857 richtten Herman Terwindt en Jan Arntz in Nijmegen een firma op die hun verspreide steenbakkerijen in één hand bracht. Steenfabrieken en kleigronden – grondstof voor de stenen – in de omtrek kochten zij op. Om tegen lagere kosten te produceren, schakelde het bedrijf over op een systeem van ringovens die, om energie te besparen, ononderbroken aan het werk waren. Dat vroeg echter om een voortdurende aanvoer van rauwe gedroogde stenen. Omdat het vaak moeilijk was voldoende arbeidskrachten te vinden, werden baggermolens, kleimachines en steenpersmachines gekocht, aanvankelijk nog aangedreven door menskracht of paarden, maar na 1875 door stoomkracht.
Villa Waalheuvel; hoofdkantoor van Terwindt & Arntz NV
Drukkerij Thieme
Eveneens een expansieve en moderne firma was drukkerij Thieme. Vanaf het midden van de negentiende eeuw verving dit bedrijf de eeuwenoude ijzeren handpers door een met stoomkracht aangedreven snelpers. In 1887 werd zelfs een geheel nieuwe drukkerij gebouwd in de arbeiderswijk Bottendaal, waar 120 personeelsleden emplooi vonden. Het gebouw besloeg bijna duizend vierkante meter en beschikte over zes grote drukpersen, door stoom aangedreven. Rond 1900 schakelde Thieme van stoom over op gas en elektriciteit, waardoor de druksnelheid nog verder kon worden opgedreven.
Veranderende bedrijfsvoering
Tegelijk met de industrialisatie veranderde ook de verhouding tussen werkgevers en werknemers. In 1867 kon Thieme nog met succes zijn personeel verbieden lid te worden van de Nijmeegse afdeling van de Algemeene Nederlandschen Typographen Bond, die de ‘revolutionaire eis’ van loonsverhoging stelde. De afdeling bloedde dood. Enkele decennia later kreeg de Sociaal-Democratische Bond wél voet aan de grond in Nijmegen.
Boekhandel Drukkerij Thieme op de hoek met de Grotestraat
Het socialistisch gedachtegoed verspreidde zich, ondanks – of misschien wel dankzij – hard optreden van de politie, en werd vertaald in de oprichting van Nijmeegse afdelingen van de nationale bonden van onder meer typografen (1891), post- en telegraafbeambten (1893), sigarenmakers (1894), timmerlieden, meubelmakers en technici (1895). De eerste stakingen vonden plaats in 1894 en 1898. De oude wereld waarin de patroons de lakens uitdeelden was ten einde gekomen.
Duik in de geschiedenis van de oudste stad van Nederland. Want Nijmegen heeft veel verhalen te vertellen. Benieuwd? Je leest het allemaal in de historische tijdlijn.
Dit vind je misschien ook leuk...
-
Knutselkasteel in de kerstvakantie in Kasteel Hernen
Knutselkasteel in de kerstvakantie in Kasteel Hernen
Kasteel Hernen in het Land van Maas en Waal is in de kerstvakantie extra geopend. Het verandert in de tweede week van de vakantie in een knutselkasteel. Kinderen kunnen dan een armbandje vilten. Onder begeleiding kunnen de mooiste creaties gemaakt worden.
-
De Vrouwenschool: een unieke gemeenschap in onzekere tijden
De Vrouwenschool: een unieke gemeenschap in onzekere tijden
Aan de Dominicanenstraat in de wijk Nijmegen- Oost bevindt zich in het voormalige Dominicanessenklooster De Vrouwenschool. Op deze bijzondere plek komen vrouwen en non-binaire mensen samen om er te wonen én werken.
-
Start Leesclub Kunstgeschiedenis in Nijmegen
Start Leesclub Kunstgeschiedenis in Nijmegen
Rubens, Breitner, Art nouveau, Dada… Er zijn zoveel interessante kunstenaars en stromingen om je in te verdiepen. Maak daarom eens kennis met de leesclubs van Senia in de Bibliotheek Mariënburg in Nijmegen.
-
Illustrator Luuk Tuchner brengt het verhaal van Mariken van Nieumeghen opnieuw tot leven
Illustrator Luuk Tuchner brengt het verhaal van Mariken van Nieumeghen opnieuw tot leven
Een volledig zelf geïllustreerde en -geschreven hervertelling van het verhaal van Mariken van Nieumeghen als afstudeerproject. De vierentwintigjarige Luuk Tuchner deed het! Het boek is nu zelfs op verschillende plekken te koop.
-
Lezing 'De Polar Parade' in Kinderdorp Neerbosch
Lezing 'De Polar Parade' in Kinderdorp Neerbosch
In de winter van 1944 veranderde Kinderdorp Neerbosch in een militair kamp. Op zondag 22 december nemen historicus Jan Brauer en museumdirecteur Esther Bánki je in een korte lezing mee naar bijzondere verhalen uit die tijd.
-
Sluitstuk Kunstluis 'Slooparcheologie' in Valkhof Museum
Sluitstuk Kunstluis 'Slooparcheologie' in Valkhof Museum
Tijdens de verbouwing en verhuizing van het Valkhof Museum komen bijzondere vondsten aan het licht. In zijn laatste interventie als Kunstluis brengt kunstenaar Pavèl van Houten verbouwing en archeologie samen in een korte film.
-
Samen geschiedenis maken op de Gelderse Landdag 2024
Samen geschiedenis maken op de Gelderse Landdag 2024
Op donderdag 12 december organiseren de Radboud Universiteit en Erfgoed Gelderland de tweejaarlijkse Gelderse Landdag, dé ontmoetingsdag voor iedereen in Gelderland die zich bezighoudt met de geschiedenis van de provincie.
-
Winterse zondagen op Kasteel Hernen
Winterse zondagen op Kasteel Hernen
Het winterseizoen is gestart voor kasteel Hernen. Het kasteel is vanaf nu alleen op zondagen te bezoeken. Tijdens een tocht met de pratende lantaarn ervaren bezoekers hoe het was om in winterse omstandigheden op een kasteel te wonen.
-
Kunstluis presenteert vergeten geschiedenis: Digitale Archeologie
Kunstluis presenteert vergeten geschiedenis: Digitale Archeologie
Voor zijn zesde interventie, Digitale Archeologie, graaft de Kunstluis van het Valkhof Museum naar vergane sporen van digitale archieven van cultureel erfgoed. Van 5 t/m 11 november presenteert hij de "digitale ruïne" van het museum.
-
Maak een tijdreis met de hele familie in Bibliotheek Mariënburg
Maak een tijdreis met de hele familie in Bibliotheek Mariënburg
Tijdens de familiedag ‘Familie Tijdmachine’ op zondag 10 november in de stadsbieb draait alles om het verleden en de toekomst. Er is een voorstelling over de 16e eeuw, schrijver Yorick Goldewijk komt langs, een familiequiz, mini-bios en nog veel meer!
-
5x dit mag je écht niet missen tijdens TOEN Festival
5x dit mag je écht niet missen tijdens TOEN Festival
In de herfstvakantie staat Nijmegen in het teken van TOEN: het Nijmeegs Geschiedenisfestival. Van 19 t/m 27 oktober nodigt het festival je uit om te ontdekken hoe illusies, misleiding en verborgen waarheden de Nijmeegse geschiedenis hebben beïnvloed!
-
Nationaal Fietsmuseum Velorama op het Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN!
Nationaal Fietsmuseum Velorama op het Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN!
Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN vindt dit jaar plaats van 19 tot en met 27 oktober. Ter gelegenheid van het geschiedenisfestival presenteert het Nationaal Fietsmuseum Velorama een viertal rondleidingen met als thema 'fraude op de fiets.'
-
Kunstluis onthult: archeologie van de toekomst
Kunstluis onthult: archeologie van de toekomst
Archeologische vondsten bestaan vaak voor het grootste deel uit scherven. In 'Archeologie van de toekomst' speelt kunstluis Pavèl van Houten in op dit fenomeen door te kijken naar de scherven van vandaag.
-
Welke schijn bedriegt er in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens Festival TOEN
Welke schijn bedriegt er in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens Festival TOEN
Kloppen de verhalen die onze geschiedenis vertelt of is er sprake van schone schijn? Ga van 19 t/m 27 oktober mee op stap en ontdek de verhalen van TOEN: het Nijmeegse Geschiedenisfestival.
-
Een weekend in het teken van vrijheid: 80 jaar bevrijding Nijmegen
Een weekend in het teken van vrijheid: 80 jaar bevrijding Nijmegen
Afgelopen weekend stond Nijmegen stil bij een bijzonder jubileum: 80 jaar vrijheid. Met een veelzijdig programma van herdenkingen, muziek, theater en kunst werd zowel de bevrijding als het leven in vrijheid gevierd.
-
Fotoverslag: 80 jaar Waalcrossing Nijmegen
Fotoverslag: 80 jaar Waalcrossing Nijmegen
Dit jaar herdenken we de Waalcrossing van 1944, waarbij Amerikaanse soldaten Nijmegen onder zwaar vuur bevrijdden. Dit weekend kwam deze historische gebeurtenis opnieuw tot leven met diverse evenementen en activiteiten.
-
Welke ‘schijn bedriegt’ in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens TOEN festival!
Welke ‘schijn bedriegt’ in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens TOEN festival!
Het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis nodigt je uit om te ontdekken hoe illusies, misleiding en verborgen waarheden de loop van de Nijmeegse geschiedenis hebben beïnvloed. Welke verhalen zijn echt nep? Ontdek het tijdens TOEN van 19 t/m 27 oktober.
-
4x tips rondom 80 jaar vrijheid in Nijmegen
4x tips rondom 80 jaar vrijheid in Nijmegen
In september herdenkt Nijmegen de heroïsche Operatie Market Garden en de bevrijding van de stad tachtig jaar geleden. Drie dagen lang bruist de stad met een programma vol historische herdenkingen en het belang van vrede. Wil je weten wat er te doen is?
-
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: drie winnaars brengen verhaal 'Loden Lady' tot leven
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: drie winnaars brengen verhaal 'Loden Lady' tot leven
Valkhof Museum daagde publiek deze zomer uit om hun fantasie over het verhaal van de ‘Loden Lady.' Een vijfkoppige jury koos op 14 september uit ruim 90 inzendingen drie winnaars: Myrthe Schrama, Christian Kicken, en Martine Peters van Ton.