Canon van Nijmegen: Fabrieken – Vernieuwingen in de bedrijfsvoering
Nijmegen bulkt van de historische verhalen. Over kopstukken en gewone lieden, wijken en politieke gebeurtenissen. In de Canon van Nijmegen zijn de belangrijkste verhalen over Nijmegen geselecteerd. Na de afbraak van de vestingwerken vanaf 1874, kende Nijmegen diverse innovatieve bedrijven. De stoommachine speelde hierin een belangrijke rol, maar dat gold ook voor nieuwe manieren van bedrijfsvoering. Dat blijkt uit drie voorbeelden.
Zeepziederij ‘Het Anker’
Johann Peter Dobbelmann kocht in 1854 de Nijmeegse zeepziederij ‘Het Anker’ in de Lange Brouwerstraat. In dit bedrijf, waar eenvoudige groene zeep op basis van lijnolie werd gemaakt, was in 1845 de eerste Nijmeegse stoomketel geplaatst. Zoon Theodoor Dobbelmann kreeg al snel de leiding over de zeepfabriek. Door zijn grote technische en chemische kennis en zijn aandacht voor aansprekende verpakking en reclame zou hij er een fortuin mee verdienen.
Het bedrijf ontwikkelde nieuwe zeepsoorten op basis van palmolie uit Nederlands-Indië (Palmitinezeep) en op basis van kokosolie met rozen geparfumeerd. Ook zeeppoeder en vloeibare zeep voor het reinigen van wol waren nieuwe vindingen. Een enorme brand in 1895 werd aangegrepen om een veel grotere fabriek te bouwen in Bottendaal. Begin twintigste eeuw was de Stoom-Zeepfabriek Gebrs. Dobbelmann een van de belangrijkste zeepproducenten van Nederland.
De steenbakkerij
In 1857 richtten Herman Terwindt en Jan Arntz in Nijmegen een firma op die hun verspreide steenbakkerijen in één hand bracht. Steenfabrieken en kleigronden – grondstof voor de stenen – in de omtrek kochten zij op. Om tegen lagere kosten te produceren, schakelde het bedrijf over op een systeem van ringovens die, om energie te besparen, ononderbroken aan het werk waren. Dat vroeg echter om een voortdurende aanvoer van rauwe gedroogde stenen. Omdat het vaak moeilijk was voldoende arbeidskrachten te vinden, werden baggermolens, kleimachines en steenpersmachines gekocht, aanvankelijk nog aangedreven door menskracht of paarden, maar na 1875 door stoomkracht.
Villa Waalheuvel; hoofdkantoor van Terwindt & Arntz NV
Drukkerij Thieme
Eveneens een expansieve en moderne firma was drukkerij Thieme. Vanaf het midden van de negentiende eeuw verving dit bedrijf de eeuwenoude ijzeren handpers door een met stoomkracht aangedreven snelpers. In 1887 werd zelfs een geheel nieuwe drukkerij gebouwd in de arbeiderswijk Bottendaal, waar 120 personeelsleden emplooi vonden. Het gebouw besloeg bijna duizend vierkante meter en beschikte over zes grote drukpersen, door stoom aangedreven. Rond 1900 schakelde Thieme van stoom over op gas en elektriciteit, waardoor de druksnelheid nog verder kon worden opgedreven.
Veranderende bedrijfsvoering
Tegelijk met de industrialisatie veranderde ook de verhouding tussen werkgevers en werknemers. In 1867 kon Thieme nog met succes zijn personeel verbieden lid te worden van de Nijmeegse afdeling van de Algemeene Nederlandschen Typographen Bond, die de ‘revolutionaire eis’ van loonsverhoging stelde. De afdeling bloedde dood. Enkele decennia later kreeg de Sociaal-Democratische Bond wél voet aan de grond in Nijmegen.
Boekhandel Drukkerij Thieme op de hoek met de Grotestraat
Het socialistisch gedachtegoed verspreidde zich, ondanks – of misschien wel dankzij – hard optreden van de politie, en werd vertaald in de oprichting van Nijmeegse afdelingen van de nationale bonden van onder meer typografen (1891), post- en telegraafbeambten (1893), sigarenmakers (1894), timmerlieden, meubelmakers en technici (1895). De eerste stakingen vonden plaats in 1894 en 1898. De oude wereld waarin de patroons de lakens uitdeelden was ten einde gekomen.
Duik in de geschiedenis van de oudste stad van Nederland. Want Nijmegen heeft veel verhalen te vertellen. Benieuwd? Je leest het allemaal in de historische tijdlijn.
Dit vind je misschien ook leuk...
-
Kunstluis presenteert vergeten geschiedenis: Digitale Archeologie
Kunstluis presenteert vergeten geschiedenis: Digitale Archeologie
Voor zijn zesde interventie, Digitale Archeologie, graaft de Kunstluis van het Valkhof Museum naar vergane sporen van digitale archieven van cultureel erfgoed. Van 5 t/m 11 november presenteert hij de "digitale ruïne" van het museum.
-
Maak een tijdreis met de hele familie in Bibliotheek Mariënburg
Maak een tijdreis met de hele familie in Bibliotheek Mariënburg
Tijdens de familiedag ‘Familie Tijdmachine’ op zondag 10 november in de stadsbieb draait alles om het verleden en de toekomst. Er is een voorstelling over de 16e eeuw, schrijver Yorick Goldewijk komt langs, een familiequiz, mini-bios en nog veel meer!
-
5x dit mag je écht niet missen tijdens TOEN Festival
5x dit mag je écht niet missen tijdens TOEN Festival
In de herfstvakantie staat Nijmegen in het teken van TOEN: het Nijmeegs Geschiedenisfestival. Van 19 t/m 27 oktober nodigt het festival je uit om te ontdekken hoe illusies, misleiding en verborgen waarheden de Nijmeegse geschiedenis hebben beïnvloed!
-
Nationaal Fietsmuseum Velorama op het Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN!
Nationaal Fietsmuseum Velorama op het Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN!
Het Nijmeegs geschiedenisfestival TOEN vindt dit jaar plaats van 19 tot en met 27 oktober. Ter gelegenheid van het geschiedenisfestival presenteert het Nationaal Fietsmuseum Velorama een viertal rondleidingen met als thema 'fraude op de fiets.'
-
Kunstluis onthult: archeologie van de toekomst
Kunstluis onthult: archeologie van de toekomst
Archeologische vondsten bestaan vaak voor het grootste deel uit scherven. In 'Archeologie van de toekomst' speelt kunstluis Pavèl van Houten in op dit fenomeen door te kijken naar de scherven van vandaag.
-
Welke schijn bedriegt er in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens Festival TOEN
Welke schijn bedriegt er in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens Festival TOEN
Kloppen de verhalen die onze geschiedenis vertelt of is er sprake van schone schijn? Ga van 19 t/m 27 oktober mee op stap en ontdek de verhalen van TOEN: het Nijmeegse Geschiedenisfestival.
-
Een weekend in het teken van vrijheid: 80 jaar bevrijding Nijmegen
Een weekend in het teken van vrijheid: 80 jaar bevrijding Nijmegen
Afgelopen weekend stond Nijmegen stil bij een bijzonder jubileum: 80 jaar vrijheid. Met een veelzijdig programma van herdenkingen, muziek, theater en kunst werd zowel de bevrijding als het leven in vrijheid gevierd.
-
Fotoverslag: 80 jaar Waalcrossing Nijmegen
Fotoverslag: 80 jaar Waalcrossing Nijmegen
Dit jaar herdenken we de Waalcrossing van 1944, waarbij Amerikaanse soldaten Nijmegen onder zwaar vuur bevrijdden. Dit weekend kwam deze historische gebeurtenis opnieuw tot leven met diverse evenementen en activiteiten.
-
Welke ‘schijn bedriegt’ in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens TOEN festival!
Welke ‘schijn bedriegt’ in de Nijmeegse geschiedenis? Ontdek het tijdens TOEN festival!
Het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis nodigt je uit om te ontdekken hoe illusies, misleiding en verborgen waarheden de loop van de Nijmeegse geschiedenis hebben beïnvloed. Welke verhalen zijn echt nep? Ontdek het tijdens TOEN van 19 t/m 27 oktober.
-
4x tips rondom 80 jaar vrijheid in Nijmegen
4x tips rondom 80 jaar vrijheid in Nijmegen
In september herdenkt Nijmegen de heroïsche Operatie Market Garden en de bevrijding van de stad tachtig jaar geleden. Drie dagen lang bruist de stad met een programma vol historische herdenkingen en het belang van vrede. Wil je weten wat er te doen is?
-
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: drie winnaars brengen verhaal 'Loden Lady' tot leven
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: drie winnaars brengen verhaal 'Loden Lady' tot leven
Valkhof Museum daagde publiek deze zomer uit om hun fantasie over het verhaal van de ‘Loden Lady.' Een vijfkoppige jury koos op 14 september uit ruim 90 inzendingen drie winnaars: Myrthe Schrama, Christian Kicken, en Martine Peters van Ton.
-
Thema-avond: Queer activisme en (Nijmeegse) feminisme, toen, nu & straks
Thema-avond: Queer activisme en (Nijmeegse) feminisme, toen, nu & straks
SPOTforall, Lesbisch Archief Nijmegen, Amnesty Nijmegen en feministisch/queer skatecollectief de Rollende Mina's gaan in gesprek over queer- en feministisch activisme tijdens een thema-avond, op donderdag 19 september in Waalhalla.
-
Lindenberg Cultuurhuis viert 80 jaar vrijheid
Lindenberg Cultuurhuis viert 80 jaar vrijheid
In september 1944 vond de militaire operatie Market Garden plaats. Het hoofddoel werd niet behaald, maar Brabant, Limburg en het Rijk van Nijmegen werden bevrijd. In september staat de Lindenberg stil bij deze gebeurtenis met voorstellingen en lezingen.
-
Nijmegen beste Erfgoedstad 2024
Nijmegen beste Erfgoedstad 2024
Nijmegen is uitgeroepen tot beste Erfgoedstad van het jaar, mede dankzij de inzet voor het behoud van jong erfgoed zoals gebouwen uit de jaren 1960-1980. Deze aandacht helpt bij het koesteren van ons rijke historische verleden.
-
Aangrijpende expositie over de vervolging van Joden in Nijmegen
Aangrijpende expositie over de vervolging van Joden in Nijmegen
In september is in de aula van de Joodse Begraafplaats in Nijmegen de indrukwekkende expositie ‘Razzia 17 november 1942’ te zien over de vervolging van Joodse inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog.
-
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: breng het verhaal van de Loden Lady tot leven
Schrijfwedstrijd Valkhof Museum: breng het verhaal van de Loden Lady tot leven
Valkhof Museum daagt je met schrijfwedstrijd Verhalen in Lood uit om je fantasie de vrije loop te laten op papier. Schrijf en win 100 euro boekentegoed!
-
Nijmegen herdenkt bevrijding stad met weekend vol activiteiten
Nijmegen herdenkt bevrijding stad met weekend vol activiteiten
In het weekend van 20 tot 22 september herdenkt Nijmegen Operatie Market Garden en de bevrijding van de stad tachtig jaar geleden. Drie dagen lang bruist de stad met een programma vol historische herdenkingen en het belang van vrede.
-
Nijmegenaar van het Jaar spreekt tijdens Indië-herdenking: ‘Een hele eer die mij ten deel valt’
Nijmegenaar van het Jaar spreekt tijdens Indië-herdenking: ‘Een hele eer die mij ten deel valt’
Vandaag brengt Gam’inBIZ haar nieuwe trots Pixies op de markt. De jonge Nijmeegse uitgeverij zet met Pixies haar opmars in de spellenwereld voort. Dit nieuwe spel belooft de harten van menig spelletjesliefhebber te veroveren.
-
Regioprogramma '80 jaar Vrijheid' Rijk van Nijmegen bekendgemaakt
Regioprogramma '80 jaar Vrijheid' Rijk van Nijmegen bekendgemaakt
Op donderdag 6 juni begon op de stranden van Normandië de viering van ’80 jaar Vrijheid,’ waarmee het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt herdacht. In september krijgt deze een vervolg met de herdenking van operatie Market Garden van september 1944.