Uitgebreide herdenking razzia 17 november 1942

Op 17 november 2022 is het 80 jaar geleden dat in Nijmegen een grote razzia plaatsvond, waarbij 196 Joden werden gedeporteerd. Van hen overleefden slechts 4 de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Van half oktober tot half december wordt in Nijmegen met een uitgebreid programma stilgestaan bij deze razzia en de Jodenvervolging in het algemeen. Voor de Tweede Wereldoorlog telde Nijmegen ruim 500 Joodse burgers.

Van half 1942 tot voorjaar 1943 werd ook in deze stad jacht gemaakt op de Joden. De razzia’s betekenden de totale ondergang van bijna het hele Joodse bevolkingsdeel. De razzia in de nacht van 17 op 18 november 1942 was de grootste, met 196 slachtoffers. Ze werden per trein naar doorgangskamp Westerbork gebracht, om van daaruit vrijwel direct op transport te worden gesteld naar vernietigingskamp Auschwitz. Halverwege 1943 waren er in Nijmegen geen Joden meer, behalve zij die ondergedoken waren. De persoonlijke eigendommen van de Joodse families werden geconfisqueerd, hun woningen verbeurd verklaard en leeggeroofd.

Bekijk het volledige programma van de herdenking

Tentoonstelling in het Huis van de Nijmeegse geschiedenis 14 oktober t/m 11 december 2022

Op 17 november 2022 is het exact 80 jaar geleden dat de grote razzia plaatsvond, een reden om hier uitgebreid bij stil te staan. Het schokkende verhaal van de razzia wordt in de expositie in al zijn facetten verteld. Dramatische feiten en gebeurtenissen worden getoond, foto’s en persoonlijke verhalen van slachtoffers worden in beeld gebracht. Dit alles wordt onderbouwd met persoonlijke brieven en andere documenten.

De tentoonstelling bestaat uit drie afdelingen:
1. Het leven van de Joodse burgers in Nijmegen
2. De razzia van 17 nov. beschreven en in beeld gebracht
3. De gevolgen van het opgelegde isolement en de razzia voor de Joodse inwoners van Nijmegen

Door strikte maatregelen en verordeningen werden de Joden sinds 1941 steeds meer in het nauw gedreven en geïsoleerd van de rest van de samenleving.

In navolging van nazi-Duitsland moesten Joden volledig uit het stadsbeeld verdwijnen. Met harde hand werden de Joodse burgers in Nijmegen in fysieke en psychologische afzondering gedwongen. Joodse kinderen konden alleen naar Joodse scholen. In de stad werden borden ‘Voor Joden verboden’ geplaatst. Tientallen borden met de tekst ‘Voor Joden verboden’ moesten zichtbaar opgehangen worden. Zo ook in Nijmegen. Meerdere borden zijn om principiële redenen door instellingen en omwonenden geweigerd. Ook zijn er borden anoniem verwijderd. Vanaf juni 1941 werd het Joden verboden te verblijven in parken, cafés, restaurants, hotels, pensions, bioscopen, schouwburgen, sportvelden, zwembaden en badhuizen.

Er werd een aanmeldingsplicht ingesteld in combinatie met het verplicht dragen van een gele, zespuntige Davidster op de kleding. Het werd Joden verboden op bezoek te gaan bij niet-Joden en bezoek te ontvangen van niet-Joden. Joden moesten hun fietsen en radio’s inleveren; ze mochten geen gebruik meer maken van het openbaar vervoer. Navrant is ook het voor Joden ingestelde verbod om vóór 16 uur boodschappen te doen, waardoor er voor hen bij de kruidenier weinig levensmiddelen overbleven. Ook was het Joden verboden om ‘s avonds na 20 uur buiten te zijn.

Ook in economisch opzicht werden Joden buiten de samenleving geplaatst. Zij werden werkloos gemaakt door systematische ontslagen: geen werk meer bij publieke diensten en in het onderwijs. Ze mochten geen vrij beroep meer uitoefenen; Joodse winkels en bedrijven werden stelselmatig gesloten.

De razzia van 17 november betekende voor de Joden in Nijmegen een grote stap op weg naar de vernietiging.

De expositie geeft een helder en indringend beeld van deze inktzwarte pagina in de geschiedenis van Nijmegen.

Een documentaire vertelling: Het verhaal van Fritz en Helene Tauber-Büks

Het programma Vrijheid presenteert in samenwerking met het Lindenberg Cultuurhuis, Theaterinitiatief Venetië & Omstreken o.l.v. theatermaker Godfried Beumers de voorstelling RAZZIA.

Een geënsceneerde versie van de verschrikkelijke gebeurtenis die plaatsvond op 17 november 1942: de Nijmeegse razzia. Twee acteurs en één zanger vertellen een aangrijpend, doch mooi verhaal, begeleid door bijzondere muziek.

‘In mijn zakken zitten altijd een passerdoos, enkele bankbiljetten en een portie moed en vertrouwen. Je weet maar nooit...’

Deze woorden kenmerken Fritz Tauber die, samen met zijn vrouw Helene Tauber- Büks, in 1938, kort na Oostenrijks ‘Anschluss’ met Duitsland, Wenen ontvlucht. Nijmegen, hun nieuwe woonplaats, lijkt veilig genoeg. Maar dan volgt in november 1942 een grote razzia: een bijna vergeten schandvlek.

Beumers wil vergeten geschiedenissen vertellen. Zijn tekst, grotendeels gebaseerd op Tauber’s eigen woorden, vertelt een bewogen episode uit het leven van deze twee jonge Nijmegenaren. RAZZIA wordt gelardeerd met liedjes uit de wereld van het amusement tussen de jaren ’20 en ’80.

De voorstelling wordt gespeeld in het Stedelijk Gymnasium, pal naast de toenmalig Gemeentelijke HBS. Daar werden de 196 tijdens de razzia opgepakte Joden vastgehouden, om vandaar op transport gezet te worden naar Westerbork. De meeste van hen werden in de gaskamers vermoord. Fritz en Helene mochten wegens ‘onmisbaarheid’ binnen enkele dagen de hel van Westerbork verlaten...

Locatie: Aula Stedelijk Gymnasium, Kronenburgersingel 269, Nijmegen Data | donderdag 17, vrijdag 18 en zaterdag 19 november 2022
Aanvang: 20.00 uur, inloop 19.30 uur
Cast: Godfried Beumers (tekst en spel), Kelvin Klaassen (muziek en zang), Veerle van Horssen (secretaresse). Projecties: Mika Kraft

Info, tijden en kaartverkoop