Kunstroute: Kunst door de stad

Beschrijving

Uit de Citystore loop je de Grote Markt op. Links zie je meteen het beeld van Mariken met haar mandje.

1. Mariken van Nieumeghen 
Vera van Hasselt 1957
Mariken is een jonge vrouw uit een middeleeuws verhaal. Ze werd verleid door de duivel tot een losbandig leven in Antwerpen. Bij terugkeer kreeg ze vergeving voor haar zonden. Ze is uitgegroeid tot het symbool van Nijmegen. Vera van Hasselt besloot Mariken een gestalte te geven door een beeld van haar te maken. De heer Vroom -van Vroom&Dreesman- kocht dit beeld en liet het op de Grote Markt zetten. Het beeld is een geschenk aan de stad 'voor de zorg en de ontzaglijke moeite die men zich getroostte voor de wederopbouw van de gehavende stad'.

2. Afsluitpaal 
Jerome Symons 1987
Achter Mariken, onder de linker toegangsboog zie je een afsluitpaalpaaltje met twee oren. Deze oren horen alles maar vertellen niets door. Op tien verschillende plaatsen in Nijmegen worden straatjes en steegjes afgesloten met kleine afsluitpalen. Deze zijn ontworpen door verschillende kunstenaars.

3. Vier stadswapens | Vier leeuwen | Twee paar Karyatiden (kraagstenen) 
Henri Leeuw sr. 1886
Je ziet op dit plein het levendige en rijk versierde gebouw De Waagh met de twee trappen. Boven bij de toegangsdeur zie je twee keer het stadswapen met twee leeuwen, op de hoeken van de balustrade van de trappen vier leeuwen en vlak eronder vier gebeeldhouwde hoofden. Ze staan op uitstekende stenen, zogenaamde kraagstenen. 

Steek de Grote Markt over en loop de Burchtstraat af met de Hema aan je rechterkant. Op de hoek met de tweede straat links staat een bronzen beeld.

4. 'Al mot ik krupe....' 
Toon Heijmans 2006
Dit carnavalsbeeld verbeeldt het Nijmeegse carnavalslied 'Al mot ik krupe'. In dit lied wordt de weg naar de Sint Stevenstoren bezongen. 

Op het grote hoekpand meteen ernaast op nr. 3, bevinden zich zes kunstwerken.

5. Zes reliëfs  
Jac Maris 1953
Dit monumentale winkelpand is gebouwd in de typische wederopbouwstijl. Onder de ramen boven de pui zie je zes beeldhouwwerken. Deze voorstellingen laten de flora en fauna zien die gebruikt werden voor kledingstoffen. Dit is een goed voorbeeld van kunst die door de percentageregeling is opgenomen in de architectuur, wat ook kenmerkend is voor kunst uit de wederopbouwperiode.

Hiertegenover zie je het stadhuis met twee trapjes naar de toegangsdeur.

6. Beelden aan het stadhuis 
Martinus van Dijk 1948 en Albert Termote 1950/1953
Na het bombardement van 1944 stonden alleen nog de geblakerde buitenmuren van het stadhuis overeind. Bij de herbouw liet architect Deur de vooroorlogse sfeer herleven door oorspronkelijke elementen uit 1553 te kopiëren. Je ziet achttien gebeeldhouwde hoofden boven de ramen van Martinus van Dijk. Tegen de gevel is een beeldengalerij van acht vorsten en helden uit de Nijmeegse geschiedenis, met links op de hoek een Mariabeeld. Bovenaan de gevel zie je zeven medaillons die de zeven deugden verbeelden. Deze beelden zijn van Albert Termote.

Een stukje verder is links de Stockumstraat. Op de hoek van de gevel van het hoekpand (nr. 59) zie je boven je een slak.

7. Slakkentoren
Niels van Bunningen 2022
Deze slak op een toren is een uitvergroting van een detail van een schildering van de Gebroeders Van Lymborch. Via de QR-code hoor je het verhaal over deze creatieve broers die in Nijmegen opgroeiden en wereldberoemd zijn geworden. Het kunstwerk valt in een serie van negen kunstwerken met een Nijmeegs verhaal langs de Walk of the Town (de plaatjes met de groene pijltjes in het wegdek).

Ga aan de overkant van de winkelstraat de Marikenstraat in. Deze straat bestaat uit twee niveaus. Loop bovenlangs over de rechterkant. Stop bij de schommel onder de boom.

8. De Schommel 
Henk Visch 2000
Een monument ter nagedachtenis aan de 763 slachtoffers van het bombardement op Nijmegen in 1944. Het stadscentrum werd toen bijna geheel verwoest. De schommel herdenkt in het bijzonder de omgekomen 24 kinderen en 8 zusters van de bewaarschool die hier stond. Omdat je op deze schommel niet kunt schommelen ervaar je goed dat het bombardement een einde maakte aan het onbekommerde spelen van de kinderen. 

Loop verder en pak het laatste bruggetje naar de andere kant, ga naar rechts en loop het Mariënburgplein op. In de kapel is het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, met interessante tentoonstellingen. Verlaat het plein aan de linkerkant van Lux, onder het gebouw door. Je komt bij de Mariënburgsestraat. Aan de overkant zie je een steeg, De Spaarpot. 

9. Twee spaarvarkens | Het Geldverkeer 
Charles Hammes 1954
Op de pilaren zie je twee spaarvarkentjes. Het varkentje links met een muntstuk kijkt lachend, het andere zonder muntstuk kijkt sip. Ze vormen een humoristische verwijzing naar de voormalige functie van het bankgebouw. Loop voor het gebouw naar rechts. Om de hoek zit de hoofdingang met erboven een koperen kunstwerk. Dit verbeeldt de geldcirculatie over de wereld. Een mooi voorbeeld van gebouwgebonden kunst uit de wederopbouwperiode.

Vervolg de Mariënburgsestraat en kom op een pleintje met veel horeca. Steek het pleintje over naar de pony.

10. Ponyrijden 
Pieter d’Hont 1967
Een pony met op zijn rug wijdbeens twee kinderen en daarnaast hun waakzame moeder. Of is het de vrouw die het ponyritje begeleidt? Veel kinderen hebben al achter de twee kinderen als derde op het dier gezeten. 

Loop linksaf de Mariënburg in naar het Hertogplein met in het midden de Wilhelminaboom. Tegen de lage muur vind je een uitleg over de oude stadsmuur en stadspoort op dit plein. Daar rechtsachter leunen drie figuren tegen elkaar aan.

11. Schikgodinnen 
Oscar Goedhart 1974
Het thema van dit bronzen beeld komt uit de Griekse mythologie. De schikgodinnen waren drie zusters die het lot en de levensloop van de mens bepaalden. Zij waren het die de ‘levensdraden’ van de mensen op aarde sponnen, maten en afknipten.

Loop verder linksom het plein, steek de straat recht over en ga de Hertogstraat in. Je komt uit bij het plein Kelfkensbos. Op de kop van het plein aan de rechterkant zie je het Valkhofmuseum dat verbouwd wordt. Het tijdelijke museum is te bezoeken op het Keizer Karelplein. Steek aan de linkerkant over en loop naar de waterpomp.

12. Historische waterpomp
Deze waterpomp werd in 1747 op dit plein geplaatst om stadsbranden te blussen. Het heeft daarna op meerdere plekken in de stad gestaan. Het staat vanaf 2016 op de gemeentewerf. Daar is het grondig gerenoveerd om in 2022 op zijn oorspronkelijke plek te worden teruggeplaatst. De pomp werkt, er komt drinkwater uit. 

Loop door naar het beeld bij de ingang van het Valkhofpark.

13. Spoorwegmonument Nijmegen-Kleve
Jan Jacob Weve 1884
Dit beeld is een van de oudste beelden in Nijmegen. De gevleugelde figuur, Victoria -god van de overwinning- is een afgietsel van een van de marmeren godinnen voor het Walhalla in Regensburg. Het is opgericht als herinnering aan de aanleg van de spoorverbinding tussen Kleve en Nijmegen in 1865. Deze gaf een belangrijke aanzet voor nieuwe verbindingen vanuit Nijmegen.

Loop links langs het park naar het beeld met de leeuw. Vlak daarvoor zie je links de muurschildering ‘Market Garden’ op de zijgevel van De Lindenberg. Wil je meer street art zien, loop dan een keer onze Street art route.

14. Twee leeuwen
Jac Maris 1941
Deze leeuw en die verderop halverwege de trappen in de muur, dragen het wapen van Nijmegen. Ze stonden ooit boven in de gevel van de raadzaal van het stadhuis. 
Links naast de trappen is een lift.
Loop door en ga de Veerpoorttrappen af. Onderaan de trap rechts ligt de Bastei, het museum voor natuur- en cultuurhistorie. Deze bevindt zich in de verbouwde zestiende-eeuwse Stratemakerstoren. Dit museum is zeker een bezoek waard, zowel om de collectie als om de architectuur. Links op de zijwand van het casino zie je het geschilderde levensverhaal van Theophanu. Loop door tot de kade. Ga een stukje naar rechts richting de haven. Hier vind je een zilverkleurig beeld.

15. De Nijmeegse Kaaisjouwer 
Margriet Hovens 2020
Kaaisjouwers sjouwden in de negentiende en twintigste eeuw de zware vrachten van schepen op hun ruggen de stad in. Zij brachten welvaart de stad in maar de bewoners van de Bovenstad keken op ze neer. Met dit beeld worden de havenarbeiders alsnog bedankt.

Loop terug. Langs de gehele Waalkade vind je de Walk of Waste; alle afvalbakken zijn door kunstenaars omgevormd tot unieke kunstobjecten. Loop langs de kade met de Waal aan je rechterkant. Onderaan de brede trappen zie je een kunstwerk. 

16. Sculptuur 
Ari Berkulin 1995
Dit bakenachtig teken heeft een link met de constructie van de Waalburg. De lijnen vormen een evenwicht met de verticale lijnen van de brug. In het beeld zie je vanuit meerdere standpunten verschillende Romeinse cijfers, als verwijzing naar het rijke Romeinse verleden van Nijmegen.

Een eindje verder staat een wolf op het grasveld.

17. Waterwolf en aquanaut 
Space Cowboys (Paul Keizer en Albert Dedden) 2020
De oostelijke helft van de Waalkade is de afgelopen jaren vernieuwd. Dit beeld is een bekroning van de nieuwe Waalkade. Het duo vormt een ode aan het nieuwe Nijmeegse rivierenlandschap en de manier waarop de stad met de Waal omgaat. Het verwijst naar de betekenis van het water en de jonge geest die in deze oude stad ontembaar aanwezig is. Een kort bijpassend verhaal van de Nijmeegse kinderboekenschrijver Marloes Morshuis is via de QR-code op een paaltje te beluisteren.

Verder lopend zie je links de Grotestraat omhooglopen; van oudsher de verbindingsweg tussen Waalkade en het centrum van de stad. Hier is een doorgang in de waterkering muur. 

Tip: lees het weetje kunst aan de Waalkade 

18. Twee reliëfs  
Ed van Teeseling 1982
Bovenaan de muur van de doorgang zie je twee gebeeldhouwde kunstwerken. Het ene laat het wapen van Nijmegen zien met de twee arenden. Op het andere staan vissen, die verwijzen naar de locatie: Achter de Vismarkt. 

Een paar meter verder vind je tegen de muur een kunstwerk.

19. Silex
Niels van Bunningen 2022 
Dit kunstwerk van cortenstaal toont het uitzicht op de noordelijke oever van de Waal die al in de prehistorie bewoond was. Uit die tijd stamt de handbijl die hier ooit gevonden is. Via de QR-code hoor je het persoonlijke verhaal van Sinan Can over zijn liefde voor de rivier. Ook dit beeld is onderdeel van de Walk of the Town (zie 7). 

Loop naar de volgende doorgang in de muur, die bij de rotonde. 

20. Vrouw uitkijkend over water   
Ed van Teeseling 1982
Boven op de hoek van de muur staat een beeld van een vrouw. Sommige mensen zien hier twee figuren in; anderen zien een vrouw, wachtend op de schepen die terugkomen.  

21.  Drie muursculpturen | Twee muursculpturen 
Ben van Pinxteren 1982
De bovenrand van de doorgang wordt aan beide zijden gesierd door drie kunstvormen. Achter de doorgang, meteen rechts de trap op, vind je er nog twee op de uiteinden van de lage muurtjes. De golvingen verwijzen naar de golven van de Waal. Indirect verwijzen ze naar de sluisdeuren die gesloten moeten worden als de Waal te dicht in de buurt van de woonhuizen komt. Het is als het ware een stukje Waal midden op straat.

Met een rolstoel ga je achter de doorgang meteen rechts omhoog om het pad direct aan de keermuur te volgen. Voor het basketbalveldje kun je links omlaag de straat op, maar kijk vooral even bij de schaaktafels over de kademuur richting het Labyrint (24). Vervolg de Lage Markt en ga de tweede straat links de Observantenstraat in. Pak de route op na nr 25.

Loop terug en vervolg de kade. Na de bocht naar links hangt een liggende vrouw.

22. De Wachteres 
Paul de Swaaf 1983
De liggende vrouw is zo tegen de keermuur geplaatst dat zij bij hoogwater in het rivierwater ligt. Terwijl de spanning dan altijd groot is in Nijmegen kijkt ze al tientallen jaren rustig en geduldig toe. De naam ‘De Wachteres’ is gebaseerd op een misverstand. De Swaaf had een staand beeld van een vrouw ontworpen, die op het hoogwater stond te wachten. Omdat hij ontevreden was, ontwierp hij een nieuw beeld, toch is de naam van het eerste beeld blijven hangen.

23. Muursculpturen 
Gerard Bruning 1982
Bovenaan het trapje is de brede doorgang voorzien van een kunstwerk van de Nijmeegse Gerard Bruning. Van deze kunstenaar zijn 10 monumentale werken in Nijmegen te vinden. 

Een stukje verder ligt, je kunt het niet missen, een groot labyrint.

24. Het Labyrinth 
Klaus van de Locht en Jaap van Hunen 1982
Al sinds de oudheid laten kunstenaars zich inspireren door het labyrint. Het is een metafoor voor de levensloop met vele wegen en wendingen, een steun voor de mens die op zoek is naar zichzelf. De diameter is 24 meter, het looppad naar het midden is 350 meter lang. Bij hoge waterstanden staat er water in. Verken het door het hele pad te lopen of spring naar het midden. 

Ga achter het Labyrinth links de trap op. 

25. Architectuur der natuur 
Peter van de Locht 1983
Rechts van de trap zie je twee reliëfs in de muur en daarboven een wit marmeren beeld. De titel verwijst naar het onderzoek van de kunstenaar naar hoe het eruit moet zien, de beweeglijkheid, de positie en het materiaal.

Loop de trap aan de andere kant af en steek recht over de Observantenstraat in richting de stad. Ga na de onderdoorgang meteen links en loop om de St. Jacobskapel. 

26. Moeder en kind 
Pépé Gregoire 1981
Hier staat een speels beeld van een moeder die haar kind in de lucht houdt. Het ingenieursbureau Royal Haskoning heeft dit beeld aan de stad geschonken ter gelegenheid van haar honderdjarig bestaan.

Loop verder rechtsom de kapel en ga links de steeg in. Kijk rechts vooral even naar de gevel van De Vogelhof, met de vele vogelhuisjes. Loop de steeg uit en steek de winkelstraat over, de Pijkestraat in. Aan het einde van deze straat, in de struiken, zie je een gouden engel.

Met een rolstoel ga je beter voor de helling linksaf de Hessenberg in. Je pakt de route dan op bij de Lichtsculptuur van nr. 30.

27.  De Gouden Engel 
Ed van Teeseling 1980
Deze engel verwijst naar de Nijmeegse legende van de Gouden Engel uit 1600: het verhaal over een tragische liefde en over een engel van puur goud die ergens in de binnenstad van Nijmegen begraven zou moeten liggen. Dit beeld werd gerealiseerd met de percentageregeling bij de bouw van de parkeergarage, die er nu niet meer is.

Loop een stukje terug, ga voor de privé parkeergarage langs en kom al snel bij de Titus Brandsmakapel.

28. Moeder Gods 
Jan van Eijk 1960
Boven de ingang zie je een kleurig mozaïek. Deze behoort tot de monumentale kunst uit de wederopbouwperiode. De kapel staat op de plek waar de karmeliet Titus Brandsma tijdens de oorlog werd opgepakt, hij werd in 1942 vermoord in concentratiekamp Dachau. De bakstenen gevels zonder ramen zijn gesloten en sober en stellen de omheining van het kamp voor.  

29. Plastiek 
Frans Verhaak 1960
Op de kop van het pleintje voor de kapel zie je een 12,5 meter hoge zuil. Deze verwijst naar de wachttoren van het concentratiekamp waar Titus Brandsma zat (zie nr 28). Tussen de palen bevindt zich een bronzen kunstwerk in de vorm van een kruis, van de andere kant bekeken stelt het een mitrailleur voor.
Loop terug linksom de kapel. Aan de achterkant, een stukje naar links ga je een smal steegje in, de ‘Weeshuistrappen’. Ga onderaan de trap rechts en meteen links de brede trappartij af.   

30. Lichtsculptuur
Marinus Boezem 2010
Op het plein zie je de contouren van de verdwenen kloosters tussen de woningen. De witte marmeren blokken geven de lichtval weer door twee gothische ramen uit de hoge gang van het klooster. Het is een verwijzing naar het eeuwige licht. 

Ga bij dit kunstwerk rechts en weer rechts de Lange Hezelstraat in. Je komt op een pleintje, de Ganzenheuvel.

31. WAT-ER-IS
Marc Ruygrok 2000
In het waterkunstwerk staat ‘WAT-ER-IS’, met deze letters, kun je verschillende woorden vormen 'water is', 'wat er is', 'wat is er', 'is er wat'. Bij dit kunstwerk horen ook de twee ronde putten. Deze staan op de plekken waar de resten van twee historische putten werden gevonden tijdens de herinrichting van het plein. 

Loop omhoog door de Stikke Hezelstraat tot de trap links naar de Sint Stevenskerk. 

32. Sculptuur
Oscar Goedhart 1978
Onderaan de trap zie je een kunstwerk met twee liggende figuren. Het voegt een rustgevend element toe aan de vele rechtopstaande, omhoog rijzende elementen in de straat.  

33. Moenen
Piet Killaars 1968
Bovenaan de trap, tegenover de hoofdingang van de kerk, zie je de kwaadaardige Moenen, de duivel uit het verhaal van Mariken van Nieumeghen. Hij zit grijnzend op een paal, met zijn rug naar de kerk toe. 

Met Moenen eindigt de wandeling en kom je weer uit bij Mariken, waar de wandeling begon bij de Citystore op de Grote Markt. Loop hiervoor de Stikke Hezelstraat uit of ga de trap op naar Moenen en loop rechtsom langs de kerk om onder de Kerkboog door te lopen.