Beeldende Kunst Nijmegen: From Beuys To Eternity

18 november 2021 | Lizanne Croonen

Met een kritisch oog en een liefde voor kunst gaan onafhankelijke schrijvers in opdracht van Beeldende Kunst Nijmegen de diepte in over dat wat nu te zien is in de stad. Journalist Lizanne Croonen bekijkt deze keer de videoinstallatie From Beuys To Eternity van DZIGA in Museum Het Valkhof.

Water klotst in stipjes over het beeldscherm. Wat je ziet is een kolkende Rijn, de rivier waarlangs het werk van kunstenaar Joseph Beuys (Krefeld, 1921 – Düsseldorf, 1986) zich grotendeels heeft afgespeeld. De dreiging van het water is van alledag en tegelijkertijd akelig actueel. Het was Beuys die als een van de eerste kunstenaars zijn zorgen uitte over de natuur. Meest bekend is misschien wel zijn bomenplantactie 7000 Eichen in de jaren 70 en 80, waarmee hij reageerde op het verlies van bosgebied. Hij was een activist, antroposoof, politicus, sjamaan, bioloog, ja, zoveel meer dan een kunstenaar.

Volgens designer Ingo Valente, die het interactieve artwork van From Beuys To Eternity verzorgde, staan de stipjes voor ‘alle facetten in zijn leven’, zo vertelt hij tijdens de lancering van de video-installatie in Museum Het Valkhof op 31 oktober 2021. Scrollend door de rivier, tref je videoportretten van geestverwanten
van Beuys. Klaus Littmann, Louwrien Wijers en Leonard Passchier tonen zijn impact en inspiratie. Voor de een was hij een docent, voor de ander een bevriende sjamaan of een inspirerende kunstenaar die buiten de lijntjes kleurde. Wat ze gemeen lijken te hebben, is hun sociaal-engagement. Net als Beuys willen deze kunstenaars iets doen, iets veranderen.

^{Klaus Littmann (Foto © DZIGA)}
^{Louwrien Wijers (Foto © DZIGA)}

"Doe iets met je eigen talent. Niet vanuit egoïsme, omdat je geld wilt verdienen, maar ontdek je roeping." - Ellen Kocken van filmproductiehuis DZIGA

Nooit af

In de films klinkt hier en daar een verwijzing naar de door Beuys geponeerde stelling ‘Jeder Mensch ist ein Künstler’. Die uitspraak wordt soms onterecht geïnterpreteerd als ‘iedereen kan schilderen’. Wat hij lijkt te bedoelen is dat ieder mens een creatieve bijdrage doet aan het sociale sculptuur, oftewel een kunstwerk dat wij samen vormgeven. Dat kan op allerlei manieren. In die zin interessant dat initiatiefnemer Ellen Kocken van filmproductiehuis DZIGA en filmmaker Ivana Smudja de oneindige reeks aan ‘facetten’ van Beuys’ leven als uitgangspunt nemen. Het lijkt een kunstwerk te worden dat nooit af is en waaraan iedereen creatief kan bijdragen met een persoonlijk verhaal. Beuysiaanser kan haast niet.

Vooruitziende blik

‘Het is een groeiproject’, zegt Kocken na de lancering. ‘We hebben nog meer grote namen op ons lijstje staan, die we willen interviewen.’ Daarom wil DZIGA de komende tijd fondsen aanschrijven. Het Nijmeegse filmplatform heeft zich de afgelopen 25 jaar ingezet voor talentontwikkeling, maar heeft recent moeten inkrimpen en focust momenteel op filmproductie. Een van de huidige projecten is een documentaire van Paul Ruven over de Nijmeegse Piersonrellen versus modern activisme, die gepland staat voor het voorjaar van 2022.

From Beuys To Eternity ligt Kocken bijzonder na aan het hart. ‘Dat komt door dat mystieke van Beuys. Dat heb ik heel erg gevoeld toen ik zelf in het grensgebied bij Kleve woonde. Hij weet mensen te betoveren met zijn kunst en verhalen. Hij had politiek gezien een vooruitziende blik, met ideeën over een basisinkomen. En hij vond dat je naar jezelf moest kijken. Doe iets met je eigen talent. Niet vanuit egoïsme, omdat je geld wilt verdienen, maar ontdek je roeping. Dat is ook mijn filosofie.’

^{De lancering in Museum Het Valkhof op 31 oktober 2021. V.l.n.r. Ellen Kocken, Louwrien Wijers, Leonard Passchier, Ivana Smudja. (Foto © Lizanne Croonen)}

Rebels

In eerste instantie was het de bedoeling dat Kocken en Smudja een film zouden maken over het werk van Beuys. Maar wat doe je als de erfgenamen geen toestemming geven om dat te laten zien? Het project werkt nu om de rechtenkwestie heen. Anderen komen aan het woord óver Beuys en stellen zichzelf als kunstenaar vragen: ‘Wat betekent dat wat ik maak voor de toekomst?’, ‘Hoe neem ik iets waar?’, ‘Welke impact kan ik maken buiten de context van het museum?’ en: ‘Hoe vormt kunst een spiegel?’.

In het geval van Louwrien Wijers, krijgt de kijker een zeer persoonlijk inkijkje. Een jarenlange vriendschap en samenwerking – zij arrangeerde zelfs een ontmoeting tussen Joseph Beuys en de Dalai Lama – wordt in beeld bekroond met een emotioneel dankwoord aan Beuys. Tijdens de lancering van de installatie, is het vooral Wijers die het publiek opzweept. ‘We moeten niet langer zeuren, maar dóén.’ Hartstochtelijk werpt ze politieke statements op over ‘de directe democratie’, ‘het basisinkomen’ en ‘we moeten af van het paspoort’. Over het werk van Klaus Littmann zegt ze: ‘Als je uit de school van Beuys komt, mag je het wel heftiger aanpakken. Minder kunnen we ons niet permitteren.’ Het rebelse geluid dat je verwacht bij een project over Beuys.

Dubbel

De interactieve video-installatie is nog tot 5 december 2021 te zien in het museumcafé van Museum Het Valkhof. Daarna reist het naar andere musea waar ook werk van Beuys te zien is, naar verwachting in Duitsland en Zwitserland. Toch moet dit voor de betrokkenen dubbel zijn. De hoofdpersoon pleitte immers voor kunst buiten de kaders van alle instituten. DZIGA is in dit geval afhankelijk van de welwillendheid van die instituten. Gelukkig is er een modern alternatief dat Beuys vast had kunnen waarderen. Het project wordt 24/7 online vertoond via de website (gratis tot januari 2022).